Dat op vakantie gaan met het vliegtuig slecht is voor het milieu, weet je heus wel.
Maar de enige andere optie is om met de auto te gaan, en die stoot ook CO2 uit. En de wereld wordt er niet beter van als jij het vliegtuig niet neemt. Dat vliegtuig vliegt ook zonder jou wel naar Barcelona, toch?
En ach, je kan best vanavond wat vlees eten. Als je dat biefstukje niet koopt, moet de supermarkt ‘m waarschijnlijk weggooien omdat-ie niet meer houdbaar is. Morgen eet je wel weer een keer vegetarisch.
Ons brein zit ons duurzame gedrag behoorlijk in de weg. Zelfs als je duurzaamheid belangrijk vindt, zijn er een hoop psychologische mechanismen die ervoor zorgen dat we vasthouden aan oude gewoontes. Dat is simpelweg een stuk makkelijker.
Gedragsexpert Marije van Gent, werkzaam bij de Hogeschool van Amsterdam, doet onderzoek naar duurzaam gedrag. Met Business Insider deelt ze 5 manieren waarop je hersenen een duurzame levensstijl in de weg zitten.
1. Klimaatverandering is abstract en iets van later
Het probleem met klimaatverandering is volgens Van Gent dat we er nu nog niet veel mee te maken hebben. Het is daardoor erg abstract en ver weg.
"We focussen ons op de mensen dichtbij ons, op een groep van ongeveer honderd mensen van familie en vrienden", zegt ze. "Als hen iets overkomt, vinden we dat erg en komen we in actie. Maar als er mensen in Bangladesh overlijden na overstromingen, komt dat veel minder binnen in ons brein."
Datzelfde geldt voor gebeurtenissen in de toekomst: het is te ver weg, dus we komen niet in actie. "Onze hersenen zijn bezig met het hier en nu, maar om de gevolgen van klimaatverandering te bevatten, moet je twintig jaar in de toekomst kijken. Dat lukt ons niet goed, het heden is belangrijker dan de toekomst."
2. Klimaatverandering voelen we (nog) niet
Daarnaast zijn onze hersenen volgens Van Gent ingericht om dingen in ons lijf te voelen. "We vermijden pijn en gaan op zoek naar plezier, dat kan ons brein heel goed. Maar tenzij het ontzettend heet is of onze straat overstroomt, voelen we de pijn van klimaatverandering niet. Daardoor krijgen we geen directe prikkel die ons vertelt dat klimaatverandering gevaarlijk is en passen we ons gedrag er ook niet op aan."
In andere delen van de wereld zijn de gevolgen van klimaatverandering nu al desastreus, en ook wij krijgen daar in de toekomst mee te maken. Maar we voelen geen directe prikkel die ons vertelt dat klimaatverandering gevaarlijk is. "Cognitief weten we dat we iets moeten doen, maar ons systeem is zo ingericht dat we ons gedrag niet aanpassen voordat we gevaar fysiek beleven."
Ons gedrag van nu koppelen we nog niet aan pijn in de toekomst. Het is makkelijker om in onze gewoontes te blijven hangen, dus die duurzaamheid komt later wel.
3. Duurzaam gedrag verhoogt je status niet
Een mooie auto, een prachtige vakantie en iedere twee jaar de nieuwste telefoon. Echt duurzaam is het niet, maar je kunt toch niet in een oude, versleten auto naar een zakelijke afspraak?
"Het bezit van producten is erg belangrijk voor je status. Je ziet in veel samenlevingen dat de mensen met de meeste macht, ook de meeste bezittingen hebben. Dat is niet duurzaam, maar als sociale wezens zijn we gevoelig voor status, ook al zijn we ons daar niet altijd van bewust", zegt Van Gent.
"Hoe hoger je status, hoe makkelijker het is om pijn te vermijden en plezier na te jagen." En dat is belangrijker dan problemen in de toekomst.
4. Andere mensen redden de wereld ook niet
Wat ook niet helpt, is dat we het gedrag van mensen om ons heen kopiëren.
Van Gent: "We weten best dat vliegen niet goed is, maar als iedereen om je heen het gewoon blijft doen, is het moeilijk om ermee te stoppen. De kennis dat anderen het gewoon blijven doen, geeft een gevoel van machteloosheid." Je kunt niet in je eentje de wereld veranderen, denkt je brein.
5. We zijn gewoontedieren met slechte gewoontes
Tot slot: een heel groot deel van ons gedrag is routinegedrag. "Dat is best handig, want dat zorgt ervoor dat we onze hersenen kunnen gebruiken voor dingen die we écht belangrijk vinden", zegt Van Gent.
Toch is dat op het vlak van duurzaamheid vervelend, want veel van onze gewoontes zijn nog niet duurzaam. "Onze hele maatschappij is ingericht op fossiele brandstoffen en op het weggooien van producten als je ze hebt gebruikt."
Een voorbeeld: als je altijd met de auto naar je werk gaat, weet je misschien dat dat niet duurzaam is. Maar de kans is groot dat je het voorlopig wel gewoon blijft doen, want het is de makkelijkste optie.
En als je nooit je plastic afval hebt gescheiden, is het moeilijk om daarmee te beginnen. Je moet dan een nieuwe gewoonte aanleren en dat kost energie. "Energie die je hersenen liever stoppen in de beslissing of je dat nieuwe huis gaat kopen, of na te denken hoe je ervoor zorgt dat je dochter school weer leuk vindt."
De oplossing
"Onze hersenen zijn dus niet goed uitgerust om te reageren op klimaatverandering. En doordat onze maatschappij ook nog niet duurzaam is ingericht, kan het een dagtaak zijn om op alle vlakken van je bestaan duurzaam te leven", zegt Van Gent.
"Je zou dan echt heel veel van jezelf vragen. Idealiter richten we de samenleving zo in, dat duurzaamheid de standaardsituatie is. Dan hoeven mensen er zelf geen moeite meer voor te doen."
Maar dat kan niet van de ene op de andere dag. Van Gent denkt daarom dat belangrijk is om mensen te helpen om zich duurzamer te gedragen. Als duurzaam gedrag direct beloond zou worden, zou dat ons brein helpen. "In de gezondheidswereld heb je veel apps die bijvoorbeeld bijhouden hoeveel stappen je zet, en je aanmoedigen om meer te lopen. Zouden we dat op het vlak van duurzaamheid ook kunnen ontwikkelen? Positieve en gerichte feedback helpt goed bij het aanleren van nieuw gedrag."
"Dat hoeft natuurlijk niet alleen via apps. Je kunt je ook aansluiten bij mensen die duurzaamheid belangrijk vinden en zo je sociale support regelen."
En zelf heb je gelukkig ook nog wel een beetje invloed op je gedrag. "Als je jezelf duurzamer wil gedragen, helpt het om een goed voornemen te bedenken en dat zo concreet mogelijk te maken. Zorg er vervolgens voor dat je dat vaak doet, zodat het een routine wordt."
"Als je als kind hebt geleerd om afval te scheiden, doe je dat nu waarschijnlijk nog en kost het geen moeite. Dergelijke routines moet je inbouwen in je leven, dan zul je zien dat het makkelijker gaat."