ANALYSE – De wereld zal volgende week dinsdag gespannen toekijken als de Amerikaanse president Donald Trump een bezoek brengt aan de Verenigde Naties.
Hij spreekt in New York voor de tweede keer de Algemene Vergadering toe. Zal hij zijn reputatie als olifant in de porseleinkast eer aan doen?
In 2017 stelde de VS zich nog enigszins welwillend op ten aanzien van de VN, maar inmiddels zijn de internationale relaties significant verslechterd.
Trump is spijkerhard als het gaat om Iran, de VN-Mensenrechtenraad en Palestina. Zijn regering treedt eenzijdig op en dreigt daardoor alle krediet te verspelen bij andere landen, die de intimiderende en compromisloze toon van de Amerikanen zo langzamerhand zat zijn.
Trump heeft weinig vrienden
De Amerikaanse president is erachter gekomen dat hij met zijn unilaterale, hypernationalistische aanpak weinig vrienden maakt op het wereldtoneel. Leiderschap, zo blijkt, is meer dan alleen ferme taal uitslaan. Mensen moeten je willen volgen.
Een jaar geleden, toen Trump voor het eerst zijn opwachting maakte bij de Verenigde Naties, overtrof hij de verwachtingen. Toegegeven, die waren laag.
In de maanden ervoor had de VS zich teruggetrokken uit het klimaatakkoord van Parijs en dreigde de president de Amerikaanse bijdrage aan de VN drastisch terug te schroeven. Dat deed hij uiteindelijk ook.
Ook stelde Trump hardliner Nikki Haley aan als VN-ambassadeur voor de Verenigde Staten. En zij ging er gelijk met gestrekt been in. "We zullen de namen noteren van landen die tegen ons zijn", was de eerste uitspraak die ze deed bij aankomst in het VN-hoofdkwartier.
In zijn toespraak sloeg Trump een enigszins gematigde toon aan, tot opluchting van de zaal vol ambassadeurs. Hij liet blijken vertrouwen te hebben in de Verenigde Naties en schaarde zich achter secretaris-generaal Antonio Guterres, die hervormingen door wil voeren om de VN sterker en slagvaardiger te maken.
Trump hield zich ver van grijsgedraaide uitspraken over het unieke karakter van de VS en de speciale plek die het land inneemt in de wereld.
Hij kreeg zelfs de handen op elkaar toen hij een gloedvol pleidooi hield voor soevereiniteit, een woord dat hij maar liefst 21 keer gebruikte in zijn speech. Soevereine landen zijn volgens Trump van groot belang voor de wereldorde.
"Als president is het voor mij altijd America First", zei Trump. "Net zoals jullie, als leiders van jullie landen, de belangen van jullie landen ook altijd voorop stellen."
Deze uitspraak gaf de toehoorders hoop. Het 'America First'-beleid klonk op papier hard, maar misschien was er in de praktijk samenwerking mogelijk tussen soevereine, zelfzuchtige, onafhankelijke staten.
Amerikaans eigenbelang en niets anders
Een jaar later is die hoop vervlogen. De wereld heeft inmiddels door dat voor de VS alleen het eigenbelang telt. De regering-Trump wil nemen, nemen, nemen en niets geven.
In de twaalf maanden na zijn VN-toespraak beëindigde Trump de nucleaire deal met Iran, ondanks smeekbedes van trouwe bondgenoten om dat niet te doen. Ook trok de VS zich terug uit de VN-Mensenrechtenraad, door Haley aangeduid als een "beerput van politieke vooroordelen".
Verder nam Trump het omstreden besluit om de Amerikaanse ambassade in Israël te verplaatsen van Tel Aviv naar Jeruzalem. Meer dan honderd landen riepen de VS middels een VN-resolutie op om de erkenning van Jeruzalem als hoofdstad van Israël in te trekken. Het antwoord van Trump? Hij dreigde de financiële steun aan landen die het voorstel steunden, stop te zetten.
Ook schrapte de VS alle hulp aan Palestijnse vluchtelingen en sloot Trump de Palestijnse missie in Washington.
Amerika heeft discriminatie en protectionisme omarmt, is een handelsoorlog met China begonnen en dreigt zelfs uit de Wereldhandelsorganisatie te stappen.
Tot slot haalt de VS uit naar het Internationaal Strafhof in Den Haag, waar meer dan de helft van de VN-lidstaten bij is aangesloten. "Het hof is feitelijk al dood voor ons", aldus de Amerikaanse veiligheidsadviseur John Bolton. "We laten ons niet door vreemde landen vertellen hoe we onszelf moeten besturen."
Deze maand is de VS voorzitter van de VN-Veiligheidsraad. De vijftien leden konden het niet eens worden over een gezamenlijk actieplan, iets dat nog niet eerder is voorgekomen. Struikelblok was de politieke onrust in Nicaragua, die volgens Rusland, China en Bolivia geen bedreiging vormt voor de internationale veiligheid. De VS denkt daar anders over.
Focus op Iran
Nog controversiëler is het voornemen van de Verenigde Staten om volgende week een speciale VN-vergadering te houden over Iran, eentje die Trump zelf voorzit. Volgens ambassadeur Haley is de Amerikaanse president vastberaden om de Iraniërs verantwoordelijk te houden voor vermeende overtredingen van het atoomakkoord.
Inmiddels is het onderwerp van de sessie iets breder getrokken en zullen de aanwezigen spreken over onder meer "proliferatie van massavernietigingswapen". Amerikaanse functionarissen – en misschien zelfs bondgenoten als Groot-Brittannië en Frankrijk, die nog steeds geloven in de Iran-deal – hebben Trump overtuigd dat een vergadering volledig geweid aan de Iraanse kwestie averechts zal werken. Zo'n sessie benadrukt niet het Iraanse, maar juist het Amerikaanse isolationisme.
Maar met Trump als voorzitter zal Iran ongetwijfeld voorbij komen, en de president kan het dan vast niet laten om het land opnieuw te beschuldigen.
En dan zijn er nog de vele wisselingen in Trumps regeringsploeg en entourage. Vorig jaar rond deze tijd woedde er in het Witte Huis een felle strijd tussen globalisten en nationalisten. Die laatste groep is een jaar later aan de winnende hand.
Überhavik John Bolton, die openlijk een hekel heeft aan de VN, heeft de pragmatische H.R. McMaster afgelost als nationaal veiligheidsadviseur.
Bolton pleit er al lange tijd voor om de Amerikaanse bijdragen aan de VN, inclusief die voor vredesmissies, als vrijwillig te zien, zodat de VS kan kiezen waar het wel en niet geld aan uitgeeft. Daarmee zouden de Amerikanen niet alleen het internationale recht schenden, maar ook de VN in grote financiële problemen storten.
Al deze trends kunnen het leven onmogelijk maken voor secretaris-generaal Antonio Guterres, die sinds zijn aanstelling in december 2016 een goede verstandhouding heeft opgebouwd met Trump, Haley en leden van het Amerikaanse Congres die zich bezighouden met buitenlandbeleid.
En dat zou doodzonde zijn, want een betere secretaris-generaal kan Washington zich waarschijnlijk niet wensen. De 69-jarige Portugees is oud-premier van een democratische bondgenoot en wil de VN ingrijpend hervormen, precies wat Trump ook wil. En in tegenstelling tot de Amerikaanse president geniet Guterres het respect van bijna alle VN-lidstaten.
De oorlogszuchtige toon van de regering-Trump kan echter roet in het eten gooien van Guterres' plannen. Doemscenario is dat de secretaris-generaal een kant moet kiezen: ofwel die van het machtigste land ter wereld, of die van de andere VN-lidstaten, die toch al als de dood zijn dat de secretaris-generaal een loopjongen van Amerika wordt.
Bijna twee jaar na de start van het 'America First'-tijdperk voelt de VS de gevolgen van het radicale, bekrompen nationalisme. Amerika is niet meer aanvoerder van de wereld. Haar invloed is tanende.
Andere VN-lidstaten zien de VS niet meer als natuurlijke leider of zelfs als betrouwbare partner. Ze hebben het gehad met Trumps starre houding en keren hem de rug toe – of kijken naar China om in het gat te stappen dat de VS heeft achtergelaten.
Als Trump de samenwerking niet opzoekt, zal de diplomatieke macht en wereldwijde invloed van de VS alleen maar verder afnemen.
Stewart Patrick is verbonden aan de Amerikaanse denktank Council on Foreign Relations en auteur van het boek 'The Sovereignty Wars: Reconciling America with the World'.