De Amerikaanse president Donald Trump heeft FBI-directeur James Comey dinsdag ontslagen.

Hij besloot Comey op straat te zetten op advies van minister van justitie Jeff Sessions en diens plaatsvervanger Rod Rosenstein, zo maakte het Witte Huis bekend.

De stap is opvallend, omdat Comey degene is die het onderzoek leidt naar mogelijke banden tussen het Republikeinse campagneteam van Donald Trump en Rusland. Leden van het campagneteam van Trump zouden voorafgaande aan de verkiezingen contacten hebben gehad met Rusland. Dat onderzoek is nog niet afgerond.

Clintons e-mailschandaal

Trump geeft echter een andere reden om Comey te ontslaan: de manier waarop Comey is omgesprongen met het onderzoek naar de e-mails van oud-minister van Buitenlandse Zaken Hillary Clinton.

Onderminister van Justitie Rosenstein zet in een memorandum uiteen dat Comey volgens hem niet op eigen houtje had mogen bekendmaken dat Clinton wat hem betreft niet moest worden vervolgd. “Het is niet aan de FBI-directeur om zo’n aankondiging te doen”, schrijft Rosenstein.

Door te verklaren dat de zaak afgesloten diende te worden, ging Comey volgens Rosenstein op de stoel zitten van de minister van Justitie.

Kritiek op Comey

Comey heeft van alle kanten kritiek gekregen op de manier waarop hij is omgegaan met het onderzoek naar Clinton, die tegen de regels in als minister haar e-mailverkeer via een privéserver liet lopen.

Clinton zelf en de Democraten waren juist boos omdat hij kort voor de verkiezingen de zaak weer oprakelde door bekend te maken dat de FBI opnieuw een aantal e-mails tegen het licht hield. Maar de kritiek van de nu regerende Republikeinen richt zich dus juist op zijn eerdere verklaring dat Clinton niet vervolgd diende te worden.

Trump heeft Comey laten weten dat hij "niet langer in staat is leiding te geven aan de FBI". De president noemt in zijn brief expliciet dat hij "het zeer op prijs stelt" dat Comey hem tot drie keer toe heeft laten weten dat de FBI geen onderzoek naar hemzelf doet. Maar dat gegeven verandert niets aan zijn besluit.

Nixon deed iets vergelijkbaars

Het vertrek van Comey "markeert een nieuw begin voor ons kroonjuweel van de wetshandhaving", aldus Trump in een korte persverklaring. Wie hem zal opvolgen is nog onbekend. James Comey werd in 2013 aangesteld door toenmalig president Barack Obama. Er moet een nieuwe chef komen om "het vertrouwen van het publiek te herstellen".

Democraten in de VS zijn verbijsterd door het volstrekt onverwachte ontslag van Comey. Zij trokken de vergelijking met de beslissing van president Richard Nixon om de onafhankelijke officier van justitie te ontslaan tijdens het Watergate-onderzoek.

"Dit is Nixoniaans", zeg senator Bob Casey op Twitter. Daarmee doelt hij op oud-president Richard Nixon die speciaal aanklager Cox ontsloeg om het onderzoek naar het Watergateschandaal te stoppen. Volgens Casey moet er een speciaal aanklager komen die het Trump-Rusland-onderzoek op zich gaat nemen.

"Schandelijk", vond senator Ron Wyden uit Oregon. "Dit is misbruik maken van je macht", zei Eric Swallwell, lid van het Huis van Afgevaardigden in Californië.

Ontslag is erg ongebruikelijk

Het ontslag van een FBI-directeur is zeer ongebruikelijk. Dat gebeurde pas een keer eerder, op 19 juli 1993, toen president Clinton toenmalige directeur William Sessions de laan uitstuurde.

Sessions lag onder vuur vanwege zelfverrijking. Zo liet hij de FBI opdraaien voor de aanleg van een hekwerk rond zijn huis en reisde hij op kosten van de FBI naar privéafspraken.

"FBI-directeuren worden vaak voor tien jaar benoemd, zodat ze geen speelbal van de politiek kunnen worden", zegt correspondent Wouter Zwart tegen de NOS. "Dus dit is hoogst ongebruikelijk."

Comey dacht dat het een grap was

Comey was niet van te voren ingelicht over zijn ontslag als directeur van de FBI. Terwijl hij zijn medewerkers toesprak voorafgaand aan een evenement in Los Angeles, vertoonde een tv in die zelfde ruimte een nieuwsuitzending over zijn ontslag.

Aanvankelijk dacht Comey dat het een grap betrof. Pas toen zijn medewerkers zenuwachtig heen en weer begonnen te lopen, stopte hij met zijn toespraak. In een klein kantoor vernam Comey dat het ontslag pure ernst was.

Zijn officiële ontslagbrief werd even later op het kantoor in Washington bezorgd.

Voorlopig staat plaatsvervanger Andrew McCabe tijdelijk aan het hoofd van de FBI.