ANALYSE – Van een dreigende handelsoorlog is niet langer sprake: er wordt met scherp geschoten.
De Amerikanen halen uit naar onder andere Canada, Mexico, de EU en China – en op hun beurt slaan deze partijen terug met vergeldingsmaatregelen.
De Amerikaanse president Donald Trump maakt geen aanstalten zijn ramkoers te wijzigen. Sommige analisten dachten dat hij rechtsomkeert zou maken wanneer aandelenmarkten in opstand zouden komen, omdat hij de afgelopen anderhalf jaar zich voortdurend de winsten van aandelenindices toe-eigende.
Zoals de voormalige woordvoerder van Obama in februari zei tijdens de destijds forse daling van Amerikaanse aandelen: “You claim the rise, you own the fall.”
Toch denk ik dat Trump op dit terrein minder makkelijk overstag gaat dan soms gedacht, omdat hij een meester is in het twittermouwen passen aan ontwikkelingen die tegenslagen voor de president lijken.
Hoe Trump met verdere pijn voor de markten omgaat, valt wellicht op te maken uit zijn nuancering bij zijn optimisme over Noord-Korea na de recente top in Singapore: "I may be wrong, I mean I may stand before you in six months and say, ‘Hey I was wrong.’ I don’t know that I’ll ever admit that, but I’ll find some kind of an excuse."
WTO vleugellam maken
In de handelsoorlog denkt Trump dat hij de overhand heeft gezien het enorme gewicht van de Amerikaanse economie en als verreweg grootste exportmarkt van de wereld. Echter, vooralsnog geven veel spelers nog geen duimbreed toe
Trumps handelsbeleid is onderdeel van een heel pakket aan initiatieven, uitlatingen en acties dat erop wijst dat de president weinig moet hebben van de bestaande internationale, liberale orde.
Neem de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Deze organisatie kent vele haken en ogen, maar het was ook altijd een organisatie waar landen verhaal konden halen als ze er niet meer uit kwamen in een handelsconflict en veelal hielden landen zich ook aan de uitspraken.
Al onder Obama frustreerde Amerika de werking van de WTO door benoemingen voor het beroepsorgaan te frustreren. Trump doet er een schepje bovenop.
Het beroepsorgaan bestaat doorgaans uit zeven mensen die maximaal twee termijnen dienen, waarbij er minstens drie nodig zijn om een zaak te behandelen. In september eindigt de eerste termijn van een lid, maar in december 2019 moeten twee leden stoppen, omdat hun twee termijn erop zit. Zonder nieuwe benoemingen wordt de handelsorganisatie vleugellam.
Wat moet de EU doen?
De omgang met de WTO is slechts een van de voorbeelden waarop Trump de westerse wereldorde ondergraaft. Sinds Trumps aantreden heeft Amerika zich teruggetrokken uit de onderhandelingen over een trans-Atlantisch vrijhandelsverdrag, is het opgestapt uit het klimaatakkoord van Parijs, heeft het de Iran-deal vaarwel gezegd en zaait het twijfel over veiligheidsgaranties aan bondgenoten.
Het wekt geen verbazing dat het vertrouwen in de Verenigde Staten ineengestort is.
Sommige experts menen dat de EU zich beter op samenwerking met China en Rusland kan richten. Dat is een riskante strategie. De EU kan zich veel beter storten op het versterken van de interne eenheid en cohesie en op voorkomen dat het uitgroeit tot het geopolitieke schaakbord waarop de grootmachten Amerika, China en Rusland hun machtsspel uitvechten.
Natuurlijk kan de EU dan soms de handen ineenslaan met Beijing als de twee een gezamenlijk belang hebben om bijvoorbeeld te voorkomen dat Amerika de handrem zet op globalisering. Echter, de kans is uiterst klein dat de twee als bondgenoten kunnen fungeren; daarvoor lopen belangen veel te veel uiteen.
Het is ook goed dat Europa wat meer oog heeft gekregen voor de strategische component van financiële stromen, investeringen en handel. China bezit al (deels) vier Europese vliegvelden en zes zeehavens. De laatste tijd wordt wel kritischer gekeken naar Chinese initiatieven in Europa. Dat werd tijd.
Ziel aan de duivel verkopen
Toch is Europa er nog lang niet. Neem de plannen voor de gaspijpleiding Nord Stream 2. Met deze pijpleiding zou Rusland Oekraïne omzeilen met gasleveranties aan Europa en het zou EU-landen nog afhankelijker van Russisch gas maken. Een consortium van Duitse, Franse, Nederlandse en Oostenrijkse bedrijven en Gazprom draagt dit initiatief.
Angela Merkel blijft erbij dat Nord Stream een puur economische project is. Dat is grote onzin. Zolang Europese leiders op deze wijze opereren, blijft het uiterst moeilijk voor de EU om met de grote jongens mee te spelen op het geopolitieke bord.
De belangrijkste vraag die Europese leiders nu moeten beantwoorden: is het presidentschap van Trump een tijdelijke, uiterst ongelukkige anomalie of is Trump slechts de eerste van een reek 'America First'-presidenten?
In het laatste geval zal Europa waarschijnlijk gedwongen worden om meer met China en Rusland op te trekken. Europa moet dan wel erg oppassen dat het zijn ziel niet aan de duivel verkoopt. Nog altijd wijst het meeste onderzoek erop dat op de langere termijn economische groei in democratieën duurzamer is en met een eerlijker verdeling.
Handelsoorlog kan leiden tot 'bear market'
Dit is voer voor de meer lange termijn, maar welke (bittere) pil krijgen de markten op de kortere tot middellange termijn te slikken in dit klimaat van oplopende conflicten? Met name als de handelsstrijd tussen Washington en Brussel intensiveert, kan het hard gaan.
Veel mensen vergeten dat tussen alle hyperbolen over de opmars van China en andere opkomende machten Europa nog altijd verreweg het belangrijkste is voor het Amerikaanse bedrijfsleven.
In 2017 was Europa verantwoordelijk voor 57 procent van alle inkomsten van Amerikaanse buitenlandse vestigingen en zusterbedrijven. En van alle bezittingen van Amerikaanse bedrijven in het buitenland bevindt zich ongeveer 60 procent (ruim 16.000 miljard dollar) in Europa.
De handelsperikelen vinden ook nog eens plaats op een moment dat prominente opkomende landen in de politieke en/of economische penarie zitten (onder andere Argentinië, Brazilië, Zuid-Afrika en Turkije), de groeicijfers in de eurozone minder worden, het Verenigd Koninkrijk tot stilstand komt, de olieprijs flink is opgelopen en Chinese exporten, investeringen en consumentenuitgaven tekenen van afzwakking vertonen.
Escalerende handelsconflicten zouden weleens dat laatste zetje kunnen geven richting een bear market, een periode waarin beurzen overwegend somber zijn en koersen over een breed front voor langere tijd dalen.
Andy Langenkamp is senior politiek analist bij ICC Consultants, een onafhankelijk adviesbureau gespecialiseerd in het verbeteren van bedrijfsfinancieringen en het managen van rente- en valutarisico’s. Lees samen met andere beslissers zijn en andere publicaties op het researchplatform van ICC.