De komende weken gaan formateur Richard van Zwol en beoogd premier Dick Schoof samen een kabinetsploeg bij elkaar zoeken. De Tweede Kamer had Van Zwol al opdracht gegeven een kabinet te vormen, maar de rol van de premierskandidaat was daarin nog onduidelijk. Schoof zal deelnemen aan de gesprekken die Van Zwol met kandidaat-bewindspersonen voert.

De komende dagen wordt verder onderhandeld hoe de posten van het kabinet worden verdeeld. Dat zal gebeuren naar verhouding van het zetelaantal in zowel de Tweede als de Eerste Kamer. De post van minister-president staat los van die verdeling.

Normaal gesproken levert de grootste partij de premier en de tweede partij de minister van Financiën, maar door deze afspraak is het mogelijk dat de financiënminister van PVV-huize komt.

Kandidaat-premier Schoof heeft geen voorbehoud gemaakt bij de uitvoering van het coalitieakkoord van PVV, VVD, NSC en BBB. In een eerste toelichting zei Schoof “dat het regeerakkoord staat”.

Hij zei ook dat hij niet de premier van de PVV wordt en ook niet aan een leiband van Geert Wilders zal lopen, maar dat hij premier wordt namens de vier partijen die hem hebben gevraagd en een ruime meerderheid hebben in de Tweede Kamer.

Daarbij benadrukte hij dat hij "premier wil zijn voor alle Nederlanders". Schoof denkt dat hij vanuit zijn "bestuurlijke kennis en ervaring" kan bijdragen aan de publieke zaak en het algemeen belang voor het land. "In de functie van minister-president kan ik zowel binnen de politiek als in de samenleving heel direct bijdragen aan verbinding. Dat is voor mij een waarde op zichzelf." Hij vindt het ook nodig om het vertrouwen terug te krijgen in de overheid.

Voormalige PvdA'er Dick Schoof: 'Ik ben partijloos'

Schoof liet zich niet uit in hoeverre hij zich verwant voelde met een kabinet waarin een rechts-radicale partij zit. "Ik ben partijloos. En dan vind ik de vraag naar verwantschap eigenlijk niet relevant." Schoof zegde begin 2021 zijn PvdA-lidmaatschap op. Schoof spreekt van een "ambitieus hoofdlijnenakkoord" dat hij ziet als een goede basis om belangrijke vraagstukken en onderwerpen aan te kunnen pakken.

Daarbij zijn de uitwerking en uitvoerbaarheid van wat in het akkoord is opgeschreven belangrijk, vindt Schoof. "Het is wel het doel om dat daadwerkelijk te realiseren". Of hij daarbij de randen van de wet zal opzoeken, zoals hij als ambtenaar kon doen, wilde hij niet kwijt. "Ik denk dat we dat gaandeweg met elkaar, met een nieuwe ministersploeg moeten uitzoeken of we tegen die randen van de wet aan gaan lopen en hoe we daarmee omgaan".

Schoof wilde niet reageren op kritische vragen over zijn eerdere rol als Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). In die hoedanigheid liet hij onder meer burgers online volgen via nepaccounts. Ook zou hij hebben geprobeerd een onderzoek naar de rol van de NCTV in de afwikkeling van de MH17-ramp af te zwakken. "Daar is met de Kamer uitvoerig over gecorrespondeerd. Daar verwijs ik naar", gaf hij kort aan.

Als "superbelangrijke onderwerpen" voor het nieuwe kabinet noemde Schoof grip krijgen op asiel en migratie, nationale en internationale veiligheid en bestaanszekerheid, ook voor boeren. Tegelijk gaf Schoof aan dat er nog veel vrije kwesties zijn en dat daar ook ruimte is om nog invulling aan te geven.

Schoof was "ruim dertig jaar" lid van de PvdA, tot 2021. Inmiddels voelt hij zich "niet meer verbonden" met die partij. Waarom hij de PvdA heeft verlaten en of hij zich al dan niet verbonden voelt met het gedachtegoed van een van de coalitiepartijen, wilde hij niet zeggen.

Schoof is de derde met een PvdA-verleden in deze formatie. Voormalig PvdA-minister Ronald Plasterk was eerst verkenner, daarna informateur, en vervolgens de favoriete premierskandidaat van PVV-leider Geert Wilders. Plasterk trok zich terug, na ophef over hoe hij zich mogelijk verrijkt zou hebben met het claimen van patenten op medisch onderzoek.

Kim Putters, nu voorzitter van de Sociaal-Economische Raad en eerder Kamerlid en senator voor de PvdA, had een bescheidener rol in deze kabinetsformatie. Hij volgde Plasterk op als informateur, en had het met de formerende partijen vooral over de vorm van het te vormen kabinet.

Kabinetsploeg moet er uiterlijk 26 juni zijn

De premierskandidaat is per direct gestopt als hoogste ambtenaar op het ministerie van Justitie en Veiligheid om zich te kunnen richten op het vormen van een kabinet. Van Zwol zegt dat hij in theorie de rol van formateur volledig aan Schoof had kunnen overdragen, maar dat dit vooral veel tijd had gekost. Er had dan namelijk een Kamerdebat moeten komen om Schoof aan te wijzen als formateur. "En dan zijn we een week verder om alleen een wisseling van namen te doen", zegt Van Zwol daarover.

Nadat Van Zwol en Schoof een kabinet hebben gevormd, worden alle ministers en staatssecretarissen onderworpen aan een hoorzitting in de Tweede Kamer. De premier is hiervan uitgezonderd. Na de hoorzittingen volgt de bordesscène. Daarna komt de ministersploeg voor het eerst bij elkaar in het zogeheten constituerend beraad. Daarin worden de laatste afspraken gemaakt over de exacte taakverdeling van de ministers en staatssecretarissen.

De formatie moet uiterlijk 26 juni klaar zijn, aldus Van Zwol.

LEES OOK: Nieuwe kandidaat-premier: waarom topambtenaar Dick Schoof aantrekkelijk is voor PVV, VVD en NSC