De toptechnocraat die economie van Rusland redde voor Poetin

Toen het Westen in 2022 forse economische sancties afkondigde tegen Rusland vanwege de invasie van Oekraïne, was de verwachting dat de economie van het land zou instorten. Maar dat gebeurde niet.

Westerse landen zijn teleurgesteld over de aanhoudende economische veerkracht van Rusland. En hun ongenoegen heeft niet alleen te maken met de Russische president Vladimir Poetin, maar ook met de vrouw achter hem: Elvira Nabioellina, de gouverneur van de Russische centrale bank.

Nabioellina speelt een hoofdrol bij het draaiende houden van de Russische oorlogseconomie, zegt hoogleraar politieke economie Daniel McDowell van de Universiteit van Syracuse in de VS tegen Business Insider.

“Nabioellina is zeer effectief geweest in het stabiliseren van de Russische economie, ondanks de enorme druk van economische sancties”, aldus McDowell. Hij wijst met name op de inzet van van kapitaalcontroles en monetair beleid om de roebel te stabiliseren. Ook het idee om Rusland los te koppelen van het gebruik van westerse valuta bij de internationale handel komt uit haar koker.

“Hoewel de levensstandaard in Rusland door de sancties is gedaald, zouden de omstandigheden waarschijnlijk nog veel slechter zijn geweest zonder haar slimme zetten”, zegt McDowell. "Ik denk dat we kunnen stellen dat zij het draaiboek aan het schrijven is voor hoe te reageren op externe sanctiedruk."

Hoewel velen, zoals McDowell, de rol van Nabioellina bij het ondersteunen van de Russische economie erkennen, wordt haar steun voor het regime van Poetin door veel westerse financiële experts, economen en analisten gezien als verraad.

Nabioellina had vóór de oorlog goede banden met de Europese elite

Tot enkele jaren geleden werd Nabioellina gezien als liberaal, zelfs onder insiders van het Kremlin.

De westerse elite leek Nabioellina als een van hen te beschouwen. In 2018 prees Christine Lagarde, destijds directeur van het Internationaal Monetair Fonds, Nabioellina – een mede-operaliefhebber – als een beleidsmaker die "het centrale bankwezen kan laten ‘zingen’".

Inmiddels is de 60-jarige Nabioellina een paria in de westerse wereld. De Verenigde Staten en Groot-Brittannië hebben haar op de sanctielijst geplaatst.

Veel van de economen en analisten die ooit met haar samenwerkten, willen niets meer te maken hebben met de vrouw die de Russische economie draaiende houdt – en daarmee Poetin hielp zich te verzekeren van zijn vijfde termijn als president.

“Ze is heel slim en de mensen om haar heen zijn dat ook”, zegt hoogleraar economie Richard Portes van de London Business School tegen Business Insider.

Portes, die met Nabioellina in panels op internationale conferenties heeft gezeten, was echter “zeer teleurgesteld” in haar omdat ze het regime van Poetin steunde. "Persoonlijk mocht ik haar", zegt hij – en hij is duidelijk niet de enige.

Zoals Anders Åslund, een Zweedse econoom die gespecialiseerd is in de Russische economie, in maart 2022 schreef in de Moscow Times: "Ik heb haar nog nooit haar stem horen verheffen. Het is moeilijk om een hekel aan haar te hebben."

Dochter van minderheden in de arbeidersklasse

Nabioellina, geboren in de industriestad Ufa in Centraal-Rusland, komt uit een familie van etnische Tataren – een minderheidsgroep in Rusland. Haar vader was chauffeur en haar moeder was fabrieksarbeider.

Ze groeide op in de jaren zeventig en studeerde Frans, hield van klassieke muziek en las klassiekers van onder meer Leo Tolstoj, Fjodor Dostojevski en Franz Kafka, meldde persbureau Bloomberg in 2013.

Nabioellina ontmoette Koezminov – de oprichter van de Hogere School voor Economie, een gezaghebbende instelling – in de jaren tachtig toen hij doceerde aan de Staatsuniversiteit van Moskou, waar zij economie studeerde. Ze hebben een volwassen zoon.

Van een ondersteunende rol naar medewerker van Poetin

Aan de Staatsuniversiteit van Moskou kwam Nabioellina in aanraking met westerse economische concepten. Die bleken van pas te komen in de veranderende economie na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie.

Volgens haar officiële biografie werkte ze in 1991 als econoom bij de USSR Scientific and Industrial Union Board. In 1994 trad ze toe tot de hervormingsafdeling van het Russische ministerie van Economische Zaken.

Ze verliet de ambtenarij in 1998 en trad in 2000 weer toe tot de regering als eerste plaatsvervanger van Herman Gref, de toenmalige Russische minister van Economische Zaken. Gref, die ook bekend staat als liberaal, is de huidige topman van de Russische bankgigant Sberbank.

In 2003 stapte ze over van die functie naar een denktank, maar in 2007 werd ze door Poetin gevraagd om Gref te vervangen als minister van Economische Zaken – tot haar verrassing, meldde Bloomberg in 2013, op basis van uitspraken van haar collega’s.

De benoeming was een keerpunt in de carrière van Nabioellina, die gewend was een bijrol te spelen.

Haar overstap naar een positie van leiderschap werd versterkt in 2013, toen Poetin haar aanstelde als president van de centrale bank.

"Ik wil u bedanken voor het vertrouwen dat u in mij stelt met deze nominatie, gezien hoe verantwoordelijk, moeilijk en professioneel dit werk is", zei Nabioellina over de nominatie. Ze weigerde destijds commentaar te geven aan Reuters over haar benoeming.

Zoals veel centrale bankiers in de wereld geniet Nabioellina meer bekendheid in financiële kringen dan onder de bredere bevolking. Ze lijkt ook bewust buiten de schijnwerpers te blijven, tenzij ze het over haar werk heeft.

Internationale ster onder centrale bankiers

De benoeming van Nabioellina tot president van de Russische centrale bank in 2013 leverde haar internationale roem op. Destijds was zij de eerste vrouw die leiding gaf aan een centrale bank van de Groep van Acht (G8).

Nabioellina bewees haar waarde voor Poetin een jaar na haar aantreden in 2014, toen Rusland de Krim annexeerde en Nabioellina de Russische economie afschermde van westerse sancties.

Ondanks meningsverschillen over de annexatie – die de VS en andere machten ertoe bewogen Rusland uit de G8 te zetten, oogstte Nabioellina in de jaren daarna nog steeds internationaal respect en erkenning onder haar collega’s voor het integreren van de Russische economie in de mondiale economie en de modernisering van de centrale bank van het land.

In 2015 riep de financiële publicatie Euromoney Nabioellina uit tot centrale bank president van het Jaar. In 2017 riep The Banker haar uit tot centrale bank president van het Jaar in Europa. In 2018 nodigde het IMF haar uit om de prestigieuze Michel Camdessus-lezing te geven.

Nabioellina is omschreven als effectief, een pragmatische vakvrouw en niet-ideologisch.

Critici stellen echter dat ze wel degelijk tot de getrouwen in de kring van Poetin behoort. Sommigen, zoals Åslund, de Zweedse econoom, stellen bovendien dat haar staat van dienst als centrale bankier niet zo geweldig is. “Haar reputatie op het gebied van competentie is zeer sterk”, aldus Portes. "Haar reputatie als het gaat om het verdedigen van een vrije samenleving is zwak. Haar reputatie als het gaat om gebrek aan verzet tegen een gewetenloze, dwaze, rampzalige oorlog is extreem zwak."

Poetins toptechnocraat houdt economie Rusland overeind

Nadat Rusland de oorlog in Oekraïne was begonnen, wilde Nabioellina haar baan opzeggen, meldde Bloomberg op 23 maart 2022, met een verwijzing naar vier anonieme bronnen. Poetin zou haar ontslag hebben verworpen en Nabioellina bleef voor een nieuwe termijn van vijf jaar.

Tot nu toe lijkt ze daar zeer effectief in te zijn. De Russische economie groeide in 2023 met 3,6 procent. Het Internationaal Monetair Fonds verwacht dit jaar een groei van 2,6 procent. Werkloosheid ligt nabij recordlaagte en lonen stijgen sterk.

Niet alles gaat goed met de Russische economie. Oorlogsuitgaven – zoals militaire uitgaven en overheidssubsidies – hebben de afgelopen twee jaar een groot deel van de Russische groei aangedreven. Het land kampt ook met een tekort aan arbeidskrachten als gevolg van de militaire dienstplicht en een braindrain.

Maar Nabioellina is er tot nu toe in geslaagd verschillende beleidsinstrumenten effectief in te zetten voor het ondersteunen van de economie. Voor velen is ze daarmee een medeplichtige aan de oorlog, omdat het stabiel houden van de Russische economie cruciaal is voor het volhouden van de strijd in Oekraïne.

“Als je deel uitmaakt van het team van Poetin, betekent dat dat je zijn waarden deelt, zijn principes deelt, en dat je enorm loyaal aan hem bent”, zei Sergei Aleksasjenko, een voormalige Russische centrale bankier, in december 2022 tegen de Financial Times.

Het is duidelijk dat Poetin Nabioellina vertrouwt. Regeringsfunctionarissen hebben haar bekritiseerd, maar de Russische leider is haar blijven steunen.

Het helpt daarbij dat Nabioellina geen politieke ambities heeft en dus geen directe bedreiging vormt voor het bewind van Poetin. Ze is vastberaden om de inflatie laag te houden, zei analist Alexei Makarkin van de Moskouse denktank Center for Political Technologies in april 2023 tegen The Wall Street Journal.

Nabioellina en de oorlog in Oekraïne

Het is lastig om te doorgronden wat Nabioellina zelf denkt over haar rol bij het ondersteunen van het regime van Poetin. Ze is een typische technocraat in de hoogste echelons van een van de meest ondoorzichtige regimes ter wereld.

Het is bekend dat ze haar gedachten overbrengt via haar broches en kleding, dus sommige analisten interpreteerden haar 'begrafeniszwarte' outfit in de dagen na het begin van de oorlog als een signaal van verdriet en persoonlijk verzet tegen het conflict.

In december 2023 vroeg de Russische zakenkrant RBC haar wat ze ervan vond om door Politico Europe te worden uitgeroepen tot 's werelds beste 'disruptor' van 2023, vanwege haar rol in het stabiliseren van de door sancties getroffen Russische economie. Nabioellina aarzelde om een mening te geven en zei dat het moeilijk was om commentaar te geven op de vraag.

Ze is af en toe openhartiger dan de meeste Russische functionarissen over de toestand van de door sancties getroffen economie van het land. In april 2022 zei Nabioellina dat de Russische buitenlandse reserves niet eeuwig op peil kunnen blijven. Afgelopen december waarschuwde ze dat de Russische economie het risico liep oververhit te raken.

In een uitgelekte video die werd verspreid kort nadat Rusland Oekraïne was binnengevallen, riep Nabioellina medewerkers van de centrale bank op om de politiek opzij te zetten en zich te concentreren op het redden van de door sancties getroffen economie, aldus The Wall Street Journal.

“Ik weet dat het niet gemakkelijk is, maar laten we geen politieke discussies voeren op het werk, thuis of op sociale media”, zei de hoogste centrale bankier in de video. "Ze vreten alleen de energie die we nodig hebben om ons werk te doen."

Ondanks de voortdurende oorlog lijkt de economische situatie voor in Rusland voorlopig redelijk stabiel. Door economie te redden heeft Nabioellina Poetin een grote dienst bewezen. “Ze weet wel beter, maar het is nu eenmaal zo: ze heeft vanaf het begin besloten dat ze met Poetin zou samenwerken en zijn beleid zou steunen”, zegt econoom Portes. “Dat ze is blijven samenwerken met het regime van Poetin ondanks de kant die het is opgegaan, dat is triest.”

LEES OOK: Rusland bereidt zich voor op grootschalige oorlog met de NAVO – ook daarom is Poetin bezig om economie te versterken, volgens Amerikaanse denktank