“Ik wist al dat Het Muizenhuis iets bij mensen teweeg brengt, maar nu kan ik dat direct aan hun gezichten zien. Het is echt een wonder”, vertelt Karina Schaapman trots vanuit haar atelier.
Tot 28 december aanstaande houdt Schaapman open huis aan de Weesperzijde in Amsterdam, waar mensen kunnen kijken naar alle decors uit haar Muizenhuis-kinderboeken.
Wie er een bezoekje brengt, valt van de ene verbazing in de andere. Oudere bananendozen en sinaasappelkistjes zijn omgetoverd tot het huis van muis Sam, Julia en hun vrienden. Honderden kamertjes die tot in detail zijn ingericht met stofjes uit de jaren ‘60 en houten ijsstokjes.
Lampen zijn gemaakt van dopjes, emaillen kannen van papier en fietslampen zijn flesjes. Door de objecten in de huizen leer je de karakters kennen, hun waarden en gewoontes.
Het komt allemaal uit de koker van Schaapman. Vijf jaar geleden, in 2011, kreeg de (nu) ex-politica voor de Partij van de Arbeid een nekhernia en moest noodgedwongen rust houden. Het bleek het begin van Het Muizenhuis, een serie boeken en inmiddels een household name met meerdere producten.
Inmiddels heeft ze ruim 200 duizend boeken van Muizenhuis Sam & Julia in Nederland verkocht en nog eens 300 duizend in het buitenland. Bij elkaar dus een half miljoen verkochte exemplaren.
Dat uitgerekend Karina Schaapman achter deze fantasiewereld zit, daar verwonderen een hoop Amsterdammers zich over. Was zij niet de vrouw die boeken schreef over haar turbulente jeugd, die een rechtszaak voerde tegen de gemeente over het onderwijsniveau van haar kinderen en later Amsterdams raadslid werd, waarbij ze kritiek uitte op de doorgeschoten liberalisering in de prostitutiebranche? Ja.
“Ik had altijd al het idee om een kinderboek te gaan maken. Toen ik thuis kwam te zitten dacht ik: misschien is dit wel het moment.” Schaapman zag een houten fruitkistje in de woonkamer staan en besloot er iets van te maken.
Monnikenwerk
Na het eerste patchwork-dekentje van luttele vierkante centimeters, volgden er talloze objecten. “Het is monnikenwerk, ik maak alles zelf. Net als nu: wil ik dat de muis een truitje aan heeft, dan moet ik een trui breien. Ik houd helemaal niet van breien en dan moet ik ook nog met mini-pennetjes in de weer.”
Het verdient zich allemaal terug als de decors gefotografeerd worden, zegt Schaapman . “Ik ben nu ook bezig met een haven bestaande uit duizenden piepkleine steentjes. Dan kun je zeggen, waarom vraag je daar niet iemand voor? Maar ik geloof echt dat je mijn hand erin terug ziet.”
Ieder item is uiteindelijk zo goed te zien in het boek door de close-upfotografie, “Ik verraad mezelf als ik het anders aanpak”.
Dat juist muizen de hoofdrol spelen, heeft alles te maken met de jeugd van Schaapman. “We waren arm en het enige boek dat ik als kind had, was Het Muizenboek van Clinge Doorenbos. Het was alles wat mijn leven niet was: het gaat over een grote familie, terwijl ik alleen was met mijn moeder. Ik wilde ook zo’n wereld creëren in mijn boek, waar kinderen bij weg kunnen dromen en waar volwassenen naar terugverlangen.”
Karina Schaapman een kinderboek?
In december 2011 besloot Schaapman het huis in aanbouw voor het raam te zetten van haar Amsterdamse benedenwoning. “Het leek me leuk als de kinderen van de naastgelegen school lekker door het raam konden turen. Zo’n ouderwets etalagegevoel. Het liep storm!”
Mensen van alle nationaliteiten kwamen kijken en vonden het leuk. “Iedereen haalt er ook weer iets anders uit”, vertelt de schrijfster. “Surinamers moeten hard lachen om de grapjes die in het huis verwerkt zitten, terwijl moslima’s vaak oog hebben voor het vele handwerk en de haakwerkjes.”
Kinderen vroegen juist aan hun ouders of ze óók zo’n huis konden kopen. “Nee, het is niet te koop, maar je kunt het wel zelf maken. Ineens gingen kinderen uit de buurt hun eigen Muizenhuis knutselen. Toen dacht ik wel: o jee, dit slaat echt aan.”
Toen Schaapman eenmaal een uitgever had gevonden, kwam de eerste grote uitdaging. “De combinatie ‘Karina Schaapman’ en ‘kinderboek’? Daar stonden veel mensen nogal sceptisch tegenover, dat juist ik met een kinderboek kwam. Niemand wilde het boek inkopen op de boekenbeurs”, vertelt de schrijfster. Van de eerste druk werden slechts vierhonderd boeken besteld.
Schaapman: “Gelukkig sprak de kwaliteit voor zich toen het er eenmaal was en wilde iedereen het hebben. Op internationale boekenbeurzen gingen grote buitenlandse uitgeverijen als Hachette vechten om de rechten.”
Julia en Karina
Wie de boeken leest, komt terecht in een wereld die geborgenheid, warmte en veiligheid uitstraalt. “Muis Julia lijkt in veel opzichten op mij”, vertelt de schrijfster. Zo begint Schaapman’s autobiografische verslag Zonder moeder praktisch op dezelfde manier als de wijze waarop Julia in Het Muizenhuis wordt geïntroduceerd.
Voor haar derde boek van het Muizenhuis heeft Schaapman het circus waar ze als kind woonde - haar moeder kreeg een relatie met een circusdirecteur - exact nagebouwd. “Ik heb zelfs de posters en vrijkaartjes uit mijn eigen archieven opgezocht en die kun je nu terugvinden in het muizenhuis. De verhalen zijn losjes op mijn leven gebaseerd, maar alles in de boeken is positief.”
Dat haar moeder vroeger als Indonesische werd gediscrimineerd, is niet direct terug te vinden. “Wel heb ik het over anders zijn en erbij horen, ik schets in mijn boeken een ideale wereld.”
Schaapman: “Ik heb bijvoorbeeld het keukentje uit mijn eigen jeugd nagebouwd, inclusief hout op de plek van het raam. Mijn moeder werd zo vaak met sneeuwballen bekogeld, dat ze het raam uiteindelijk dichtgetimmerd heeft. Voor mij als kind was dit een best traumatische ervaring. De lezer kent dit verhaal niet, maar voelt wel dat de huisjes doorleefd zijn.”
“Het verhaal gaat uiteindelijk helemaal niet over mijn man, maar over Sam en Julia die een heitje voor een karweitje doen. Maar doordat ik er iets van mezelf in stop, ervaren mensen dat het boek meer is dan alleen een leuk plaatje.”
Lezen over de sjabbat
De boeken Muizenhuis Sam & Julia zijn vertaald in vijfentwintig landen en dat aantal blijft oplopen. Schaapman: “Er is onder andere een Iraanse uitgever enthousiast, dat vind ik heel bijzonder.” In ieder boek verwerkt de schrijfster rituelen en geloven van een ander land, omdat kennis volgens haar niet iets engs is, maar dat het kinderen verrijkt.
“Ik doe dat altijd in de vorm van eten, omdat eten verbindt en het meestal je eerste aanraking is met een vreemde cultuur.”
Zo maakt Julia in het eerste boek kennis met de sjabbat, in het tweede boek het Suikerfeest en in het derde boek viert ze Driekoningen. “Het ligt er niet dik bovenop, maar toch willen landen als Maleisië soms een en ander uit het boek halen. Daar ga ik niet mee akkoord. Je mag de verhalen hebben, maar alleen als je ze helemaal neemt.”
In het tweede boek overlijdt één van de muisjes, waarvoor Schaapman een mini-doodskist maakte. “Dat is een enorm taboe in Amerika. Zij hebben echt moeite met dit soort dingen”, vertelt Schaapman. “Je zou kunnen zeggen: ik haal die drie pagina’s eruit en vergroot mijn afzetmarkt enorm, maar dat doe ik niet.”
Animatieserie
Haar nekhernia is inmiddels lang en breed over, maar terugkeren naar de politiek wil Schaapman niet meer.
Het team, bestaande uit Schaapman én haar vier kinderen, is op dit moment bezig met het vijfde boek, er zijn kartonboekjes, puzzelboeken, knuffeltjes, een DIY-serie op Youtube en een app. Er is een levensgroot muizenhuis gemaakt voor Kasteel Groeneveld in Baarn, bezocht door 30 duizend mensen. In de openbare bibliotheek van Amsterdam staat een muizenhuis en er komt een animatieserie aan.
“De serie moet over anderhalf jaar af zijn. We zijn dus ook druk bezig om het bedrijf goed op poten te zetten, zodat alles rond die tijd klaar is”, vertelt Schaapman. “Zo’n project geeft natuurlijk een enorme boost aan de boeken.”
En dan? “Er zijn plannen voor een Muizenhuis-winkel, maar ik wil ook al heel lang een levensgroot muizenhuis bouwen, een experience met educatieve tour en dergelijke. Ik ben een tijdje bezig maar een geschikte ruimte in Amsterdam te zoeken, maar dat is lastig met de overspannen huizenmarkt. We weten al dat het een succes kan zijn, het Muizenhuis in Baarn bleef uiteindelijk twee jaar open in plaats van één jaar.”