De Italiaanse verkiezingen van 4 maart zullen niet alleen invloed hebben in het land zelf, maar ook in de rest van Europa. Tijd om alle cruciale spelers en aspecten eens op een rij te zetten.
Chaos karakteriseert de politiek van het Zuid-Europese land altijd min of meer. Een meerderheid in het parlement is grotendeels ondenkbaar en coalities werken lang niet altijd even soepel – getuige de meer dan 60 staatshoofden die Italië sinds de Tweede Wereldoorlog versleten heeft.
Daarop vormen de verkiezingen van dit jaar geen uitzondering.
De Vijfsterrenbeweging
De populistische Vijfsterrenbeweging leidt in zo goed als elke peiling en kan de grootste partij worden in de Italiaanse Tweede Kamer. Dat de partij niet past in de gewoonlijke recht-linksverdeling, gebruikt leider Luigi Di Maio als sterk punt. Hij varieert. Anti-establishment, eurosceptisch, anti-immigratie of pro-duurzaamheidsdenken – wat het moment voorschrijft.
De vijf sterren uit de naam verwijzen naar de cruciale verworvenheden waar de partij voor werkt, namelijk staatscontrole over watervoorziening, milieuvriendelijk transport, duurzame economische ontwikkeling, recht op internettoegang en duurzaamheid.
De populariteit die de ooit kleine partij nu geniet, leidt ertoe dat het haar standpunten enigszins afzwakt. De nieuwe, jonge leider Di Maio (31) nam het stokje in oktober over van oud-cabaretier Beppe Grillo en heeft de partij omgevormd tot meer dan alleen een adres voor proteststemmen. En dat slechts acht jaar na de oprichting.
Di Maio's verhaal is bovendien zeer ongewoon in de Italiaanse politiek, die doorgaans het domein is van oude witte mannen. Hij groeide op in Napels, maakte de universiteit niet af en had voor zijn rol als partijleider geen formele, professionele baan. "Het probleem met Italië is dat veel burgers zich niet herkennen in partijen, omdat die de waarden en belangen van verschillende uithoeken van het land niet verdedigen. Onze partij is geboren uit de onvrede met beide partijen aan de linker- en rechterzijde."
Het proces achter de stembusgang
De Italiaanse Tweede Kamer telt maar liefst 630 zetels. Twee verschillende mechanismes bepalen wie deze stoelen mogen bezetten.
386 zetels worden verdeeld op basis van een proportionele verdeling. De volgende 232 zetels zijn verkiesbaar via een meerderheidsstelsel, vergelijkbaar met hoe een Amerikaanse presidentskandidaat álle kiesmannen van één staat wint als hij of zij de meerderheid van de stemmen ontvangt. Dan blijven er nog 12 zetels over voor de Italiaanse kiezers in het buitenland.
Ook in de Senaat, zeg maar de Eerste Kamer, bestaat een dergelijke verdeling. 207 zijn proportioneel te verdelen, 102 door de meerderheidspartij en nog eens zes worden gekozen door stemmers buiten Italië.
Peilingen betrouwbaar krijgen, is dus een grote uitdaging in Italië. Net als regeren zelf, want de meeste partijen opereren in brede coalities waarbij ze hun kapitaal bijeenleggen om electorale blokken te vormen langs ideologische lijnen. De huidige regering, geleid door technograat Paolo Gentiloni, bevat ministers van vier verschillende partijen.
De verschillende takken van regering en overheid dienen overigens samen te werken volgens dit complexe stroomdiagram:
Het kiesstelstel werd vorig jaar hervormd door premier Gentiloni's ploeg. Die kwam zelf nota bene aan de macht omdat zijn voorganger Matteo Renzi een referendum over vernieuwing van het kiesstelsel verloor.
Berlusconi maakt zijn comeback
De bekendste oud-premier van Italië, Silvio Berlusconi, maakt in 2018 zijn comeback met zijn partij Forza Italia. Eigenlijk had hij een gevangenisstraf van vier jaar uit moeten zitten, na zijn veroordeling voor belastingfraude. Wegens zijn hoge leeftijd van 81 jaar werd die straf gereduceerd tot drie jaar - het resterende jaar volbracht Berlusconi door een taakstraf te doen.
Aan de veroordeling kleeft echter ook het obstakel dat hij de komende zes jaar geen wetgevende functie mag vervullen. Mocht Forza Italia het tot in de volgende Italiaanse coalitie schoppen, dan mag Berlusconi dus geen minister of premier worden.
Ondanks zijn omstreden verleden, blijft Berlusconi populair onder groepen kiezers. In de peilingen staat hij op 18 procent van de stemmen.
Forza Italia bedong daarnaast een coalitieovereenkomst met Lega Nord, een extreemrechtse, anti-immigratiepartij die de grenzen wil sluiten, 100.000 migranten per jaar wil repatriëren en de banden met Rusland hoopt aan te halen. De 'Noordelijke Liga' peilt zo rond de 13 procent.
Wie gaat er winnen?
Vooralsnog gaat de Vijfsterrenbeweging aan kop met 28 procent van de stemmen in de peilingen. Maar dat betekent niet dat die partij ook de volgende regering leidt. In het verleden - toen komiek Beppe Grillo de partij nog leidde - sloot die zelfs een coalitiesamenwerking uit.
De voorgaande premier Matteo Renzi zit Di Maio op de hielen, met 23 procent van de kiezers achter zich. Bijkomende bonus voor Renzi is dat hij eveneens jong is en al eerder met de coalitiebijl heeft gehakt. Zijn Democratische Partij (PD) werkte eerder samen met Meer Europa, Italië Tezamen en de Populaire Burgerlijst - die met z'n allen mogelijk doorstoten tot 30 procent van de stemmen.
Berlusconi en Lega Nord volgen daarna, al is het niet ondenkbaar dat dit duo met de steun van splinterpartijen zelfs aan de leiding kan komen.
Hieronder een overzicht van hoe de peilingen zich de voorbije jaren ontwikkelden:
Vijfsterrenbeweging: geel
Democratische Partij: rood
Forza Italia: blauw
Lega Nord: groen
De economie kan echter roet in het eten gooien van de meer populistisch ingestelde partijen. Italië doet het momenteel namelijk beter dan ooit sinds de crisis en de stemming kan daarom nog omslaan. De Vijfsterrenbeweging en Lega Nord kunnen dus voor kleinere verrassingen zorgen dan nu de verwachting is.