“Hier komt dagelijks 65 miljoen liter rioolwater binnen, vanuit douches, wastafels, wasmachines, vaatwassers en bedrijven,” vertelt Constantijn Jansen op de Haar van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden in Utrecht. “Dat water is lauwwarm: ’s zomers is het 24 graden, ’s winters zo’n 12 graden. Daar zit veel bruikbare warmte in, het is zonde om dat zomaar de natuur in te laten lopen.”
En dus ontwikkelt Eneco samen met De Stichtse Rijnlanden bij de nieuwe waterzuiveringsinstallatie in Overvecht een warmtepomp, de grootste in Nederland. Die voorziet, als alles meezit, vanaf 2022 circa 10.000 woningen van gasloze stadswarmte – met rioolwater.
Hoe dat werkt? Restwarmte uit water – aquathermie genoemd – is een potentieel enorme bron van schone warmte. “Als we die op grote schaal kunnen winnen, hebben we genoeg voor vijftig procent van alle huizen en bedrijven in Nederland,” weet Jansen op de Haar. Het hoogheemraadschap beheert zeventien waterzuiveringsinstallaties in de regio Utrecht. Een daarvan is die in Overvecht.
Warmte uit het riool
Eneco is hard bezig met het verduurzamen van haar stadswarmtenetten. Met de nieuwe warmtepomp kan straks een deel daarvan worden teruggewonnen en gebruikt voor stadswarmte. “Als alles meezit, start de bouw in 2021 en kan de warmtepomp vanaf 2022 draaien. Warmte die nu nog met gas wordt opgewekt, komt dan voor een deel uit restwarmte van rioolwater.”
Foto: Boudewijn Janse de Jonge (links) en Constantijn Jansen op de Haar (rechts)
Dat juist Utrecht de primeur krijgt van deze enorme warmtepomp heeft volgens Jansen op de Haar alles te maken met een combinatie van gunstige factoren. “Onze waterzuivering ligt midden tussen de woonwijken. Het rioolwater komt van dichtbij, de afnemers van de stadswarmte zitten direct hier ‘om de hoek’ aan een bestaand warmtenet van Eneco, en hun warmteoverdrachtstation staat hier pal aan de overkant van de straat. Allemaal voordelen. Daardoor kunnen de afnemers van stadswarmte een grote duurzaamheidsstap maken zonder dat er thuis of in hun buurt hoeft te worden verbouwd.”
De hoogheemraad werkt constructief mee om dit mogelijk te maken. “Eneco kan de installatie bouwen op ons terrein,” legt de bestuurder uit, “we vinden het prachtig dat dit kan. Sterker nog: ik ben er heel trots op! Daarom wil ik te zijner tijd ook graag een display bij de ingang van ons terrein zetten, waarop je live kunt zien hoeveel duurzame warmte ons terrein levert aan de mensen in Utrecht.”
Van het gas af
Technisch werkt de Utrechtse warmtepomp met hetzelfde principe als een koelkast of airco: een koudemiddel neemt door verdamping aan de ene kant van de installatie warmte op, en geeft die door condensatie aan de andere kant weer af. De warmtepomp brengt de temperatuur naar 75°C tot 83°C en voert die terug in het warmtenet. In totaal produceert de installatie ongeveer 400.000 gigajoule aan warmte per jaar, circa tien procent van de totale stadswarmte. Vroeger kwam die volledig uit aardgas. Straks komt twee derde daarvan uit rioolwater, de rest uit elektriciteit. Zo maakt dit project straks 10.000 woningen gasloos.
De Utrechtse warmtepomp werkt met bewezen technologie. “Voor Nederland is dit nieuw op deze schaal en toepassing, maar in Scandinavië is hier veel meer ervaring mee,” legt Boudewijn Janse de Jonge van Eneco uit.
“In het Deense Kalundborg en het Zweedse Malmö staan vergelijkbare warmtepompinstallaties. De lessen die we daarvan leren, kunnen we hier direct toepassen. Dat is nodig ook. In de energietransitie gaat het aantal warmte-klanten fors groeien. Duurzame bronnen maken deze groei mogelijk, maar duurzame bronnen zijn schaars en succesvolle projecten slagen alleen als partijen nauw samenwerken. In de hele warmteketen, van bron tot klant. Zoals bij dit project: Eneco als marktpartij en drijvende kracht, samen met het hoogheemraadschap.”
Vergelijkbare projecten
Zodra de installatie draait, krijgt Utrecht naast warmte ook veel waardevolle lessen. “We gaan hiermee veel leren voor de mogelijkheden om ook elders in het land ‘TEA’ te winnen – thermische energie uit afvalwater,” aldus Boudewijn Janse de Jonge. “Want het blijft wat ons betreft niet bij dit ene geval. Er zijn in Nederland ongeveer 250 rioolwaterzuiveringen.”
Hij vult aan: “Als je gasloos wilt bouwen, is stadswarmte met TEA een heel duurzame optie. Of TEO, thermische energie uit oppervlaktewater, dat potentieel is zelfs nog groter. Met projecten zoals deze leren we hoe we dat optimaal kunnen benutten.”
Constantijn Jansen op de Haar is het daar volledig mee eens. “Het is fantastisch. Sterker nog: ik wil binnenkort in gesprek met ons algemeen bestuur over de vraag of we niet moeten overwegen om meer vergelijkbare projecten bij onze zuiveringsinstallaties te ontwikkelen. Nu stroomt op al die locaties veel warmte weg. Zou het niet prachtig zijn als we die duurzaam kunnen hergebruiken? Het potentieel van warmte-uit-water is gigantisch. Wat mij betreft is dit nog maar het begin.”
Meer weten over hoe Eneco Nederland helpt omschakelen naar duurzame energie? Lees bijvoorbeeld hoe jouw mailtje straks op Hollandse wind naar de ontvanger waait.
Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met Eneco.