China moet over 20 jaar zorg bieden aan 400 miljoen ouderen

17 januari 2023 was een historische dag voor China. Na tientallen jaren van aanhoudende bevolkingsgroei, maakte het land bekend dat de bevolking voor het eerst sinds de jaren ’60 was gekrompen.

Met de stijgende levensverwachting en dalende geboortecijfers, zelfs na het beëindigen van de eenkindpolitiek in 2016, is de uit 1,4 miljard mensen bestaande bevolking van China niet alleen aan het krimpen, maar ik in rap tempo aan het vergrijzen.

De mijlpaal duidt aan dat China zijn toekomst anders moet gaan vormgeven. Bij het negeren van vergrijzing kunnen er op meerdere fronten crises ontstaan: het land zal meer oudere mensen krijgen die zorg nodig hebben en tegelijkertijd steeds minder werkende volwassenen hebben die die zorg kunnen financieren.

De schaal van de Chinese vergrijzing is ongekend. In 2040 zullen er naar verwachting 400 miljoen mensen zijn van boven de 60, meer mensen dan er nu in de Verenigde Staten wonen.

De Chinese regering weet dat men snel moet handelen om een effectief zorgsysteem op te bouwen voor de toekomst. Vorig jaar maart kondigde Beijing een vijfjarenplan aan voor de toekomstige ouderenzorg.

Verschillende provincies die worstelen met dalende huwelijkscijfers, proberen allerlei strategieën uit om koppels over te halen te gaan trouwen en kinderen te krijgen. Maar op landelijk niveau laat China het voorlopig afweten. Het huidige beleid om het geboortecijfer op te krikken is te laat ingezet en de ouderenzorg is zelfs op dit moment al niet toereikend, zeggen China-experts tegen Insider.

China overweegt een nationale zorgverzekering

China is een opkomende economie die oud wordt voordat het land gemiddeld genomen een hoog welvaartsniveau heeft bereikt. Intussen moet de overheid uit zien te zoeken hoe de ouderenzorg betaalbaar blijft.

Er zijn geen makkelijke oplossingen voor het Chinese vergrijzingsprobleem, zegt hoogleraar overheidsbeleid Sabrina Luk van de Nanyang Technological University of Singapore.

China is momenteel aan het experimenteren met een nationale zorgverzekering, die zich vooral richt op oudere patiënten met ziektes als dementie en diabetes. Er doen 15 steden mee aan de pilot, waaronder Chengdu, Shanghai en Guangzhou, zegt Luk, die twee onderzoeken heeft gepubliceerd over vergrijzing in China.

Het is aan elke stad zelf hoe ze de verzekering financieren, wie er gebruik van kan maken en welke zorg er wordt geboden.

De meeste deelnemende steden betalen de zorg uit verplichte verzekeringen waar mensen al jarenlang geld voor betalen. In China moet elke volwassene die werkt in een stad, verplicht een zorgpremie betalen.

Al die premies worden in een gemeenschappelijk fonds gestopt. Gepensioneerden kunnen ook als ze zijn gestopt met werken, via zo'n fonds nog een beroep doen op medische zorg.

Maar aangezien het aantal ouderen fors toeneemt en de beroepsbevolking krimpt, zal de vraag naar ouderenzorg exploderen, terwijl steeds minder mensen zorgpremie afdragen, zegt Luk.

Ouderenzorg is relatief duur, in de regel zo drie keer zo duur als de zorg voor jongere generaties. "Het is overduidelijk dat ouderenzorg financieren uit collectieve zorgverzkeringen op lange termijn waarschijnlijk niet houdbaar is", zegt ze.

Er zijn nu al barstjes te zien in de financiering via zorgverzekeringen

Zelfs nu zijn er al barstjes te zien, zegt Luk.

Sommige steden kampen al met tekorten in hun verzekeringspotjes. In 2024 gaat het naar schatting om omgerekend zo'n 100 miljard euro op landelijke schaal. Er zijn ook niet genoeg zorginstellingen en onvoldoende medewerkers die de ouderenzorg op zich kunnen nemen.

Hoogleraar David Goodman, directeur van het China Studies Centre aan de Universiteit van Sydney, zegt dat vooral lokale overheden in armere regio's het heel zwaar zullen krijgen om de zorguitgaven te bekostigen in een land waar de rijkdom en verstedelijking enorm uiteen kan lopen.

In Beijing, de rijkste provincie van China, was het inkomen per hoofd van de bevolking in 2021 bijna 27.000 euro en in de armste provincie Gansu slechts 6.000 euro.

"Ik kan me voorstellen dat sommige rijkere steden dit wel op kunnen brengen en zelfs nog wel wat aan filantropie kunnen doen", zegt Goodman. "Maar één ding is zeker: er zal geen algehele welvaart ontstaan. Dat is onmogelijk."

Thuis oud worden — het ultieme doel

Het hoofddoel van China is om mensen thuis oud te laten worden en indien mogelijk niet in verzorgingshuizen en instellingen voor begeleid wonen terecht te laten komen, zegt hoogleraar economie Gu Qingyang van de National University of Singapore.

"China probeert dagvoorzieningen op te zetten waar ouderen verzorgd kunnen worden en dan 's avonds terug te gaan naar huis om door hun kinderen verzorgd te worden", zegt Gu.

Dat is overal ter wereld het doel, zegt hoogleraar sociale wetenschappen en overheidsbeleid Stuart Gietel-Basten van de Khalifa University in Abu Dhabi, die ook de demografie in China heeft bestudeerd.

"Je wil ouder worden in je eigen huis en daar zo lang als mogelijk blijven wonen", zegt Gietel-Basten.

Het is vooral een effectieve oplossing voor armere ouderen op het platteland van China, waar mensen gemiddeld zo'n 2.500 euro per jaar verdienen en de pensioenen te beperkt zijn op langetermijnzorg te kunnen betalen.

Zo kan een oudere boer die het grootste deel van zijn leven fysieke arbeid heeft verricht en in goede gezondheid verkeert, zichzelf met steun van de gemeenschap jarenlang onderhouden, zegt Gietel-Basten.

"Er ontstaat een probleem als er een chronische langdurige ziekte om de hoek komt kijken", legt hij uit. "In die fase is het heel moeilijk om op dunbevolkte plekken 'in the middle of nowhere' toegang te krijgen tot complexe zorg en sociale voorzieningen."

Alzheimer is een snel toenemend probleem in China, zegt Luk. Er leden in 2022 ongeveer 15 miljoen mensen aan dementie, het hoogste aantal ter wereld. "In 2030 zal China ongeveer 10 procent van de wereldwijde kosten voor dementie moeten dragen", zegt Luk.

De Nationale Gezondheidscommissie van China presenteerde in 2020 een actieplan om de zorg voor Alzheimer-patiënten te verbeteren. 

Maar concrete resultaten heeft dat volgens Luk nog niet opgeleverd. "In China kunnen veel mensen met dementie en hun mantelzorgers niet rekenen op de steun die ze nodig hebben."

In de komende jaren kan China de verwachte problemen ook verminderen door mensen te leren hoe ze gezond oud moeten worden, zoals minder drinken en roken en meer sporten.

"Oudere volwassenen helpen goed te leven helpt hen gezonder oud te worden", zegt Luk. "Zonder een gezond lichaam kunnen mensen niet doen wat ze willen en niet genieten van het leven."

"Het gaat niet alleen om het toevoegen van jaren aan het leven", zegt ze. "Het gaat om het toevoegen van leven aan de jaren."

Een mogelijke oplossing: uitbesteden aan de private sector

Hoewel China dit moment nog niet echt succes boekt op het gebied van ouderenzorg, is er best kans dat het in de komende decennia wel gaat lukken, zeggen meerdere experts tegen Insider.

"Vergrijst China is rap tempo? Absoluut. Maar dat brengt ook de nodige voordelen met zich mee", zegt Gietel-Basten.

Het eenpartijsysteem zorgt ervoor dat de regering in vergelijking met democratieën snel kan handelen en ingrijpende veranderingen kan doorvoeren.

Maar het is nog niet duidelijk of de centrale overheid die macht zal gaan gebruiken en alles gaat inzetten om de ouderenzorg te verbeteren — zoals Beijing deed in de strijd tegen corona, waardoor honderden miljoenen mensen werden opgesloten en bedrijven maanden en soms zelfs jarenlang dicht moesten.

"Dat zal waarschijnlijk gebeuren als er een omslagpunt wordt bereikt voor de middenklasse en niet kan worden voldaan aan de vraag naar ouderenzorg", zegt directeur Goodman van het China Studies Centre. "Dan zullen lokale overheden zeggen: 'Oke, het is tijd dat we iets gaan doen'".

Maar aan de andere kant is er misschien helemaal geen ingrijpende landelijke campagne nodig.

Beijing heeft de private sector al onder druk gezet om dagcentra te bouwen voor opvang en andere infrastructuur voor ouderenzorg. Hiermee moeten gaten worden gevuld in het zorgsysteem die lokale overheden laten ontstaan, zegt Gu.

Grote Chinese bedrijven als Alibaba, Tencent en Geely Automobile worden door de regering van president Xi Jinping gedwongen hun rijkdom te delen en hebben miljarden toegezegd voor "nationale welvaartsfondsen."

Een andere mogelijk oplossing: arbeidsmigranten

Een andere optie voor China is gebruik te maken van arbeidsmigranten, die in fabrieken en de ouderenzorg aan de slag kunnen of zelfs gewassen kunnen gaan telen, zoals Taiwan en Zuid-Korea in de jaren '90 hebben gedaan, zegt de in China gespecialiseerde Carl Minzner van het Council on Foreign Relations.

Momenteel werken er in vergelijking met de rest van Oost-Azië weinig buitenlanders in China en president Xi voert een beleid dat de toegang van buitenlanders tot China juist beperkt.

"Natuurlijk zullen sommige mensen verwijzen naar technologie en robots als een soort wondermiddel om de problemen van China op te lossen", zegt Minzner. Vergrijzende landen als Japan en Zuid-Korea, die veel rijker zijn dan China, vertrouwen echter meer op arbeidsmigranten dan op moderne technologie. "Waarom zou China anders zijn?", zegt Minzer.

LEES OOK: Zo werkt het systeem van ‘sociale punten’ in China, waarbij burgers beloond of gestraft kunnen worden: verbod op vliegen of trager internet