Als je op reis gaat naar landen buiten Europa is het een van de standaardvragen: welke stekker moet ik gebruiken?
Vaak moet je dan een reisstekker meenemen om je telefoon en laptop op te kunnen laden in het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten of elders.
Zo niet in China. Daar zijn de meeste stopcontacten zo ontworpen dat je er bijna alle soorten stekkers in kunt pluggen, ook die we in Europa gebruiken.
Onlangs bracht ik een bezoek aan China en keek ik naar het stopcontact in mijn hotel. Dat zag er als volgt uit:
Dit stopcontact kom je in China het vaakst tegen. Er passen drie verschillende stekkers in: type A, type C en type I. Of je nu een apparaat uit Noord-Amerika, Japan, Europa, Zuid-Korea, Australië of Nieuw-Zeeland hebt, in China kun je ze opladen zonder adapter.
En in Hongkong is vanwege de Britse historie nog een ander type in gebruik: type G, dat in het Verenigd Koninkrijk en Ierland de standaard is - en overigens volgens experts het beste ontwerp is voor een stekker en stopcontact.
In mijn hotelkamer in de voormalige Britse kolonie zat dan ook nog het onderstaande stopcontact:
Daar past de onderstaande stekkersoort in, die je vast wel herkent als je een keer in Engeland bent geweest:
Geschiedenis van de stekker
Waarom zijn er eigenlijk zoveel verschillende stekkers in de wereld? De International Electrotechnical Commission (IEC), dat de internationale normen voor elektrische apparatuur ontwikkelt en vaststelt, legt op zijn website uit hoe dit is gekomen.
Eind negentiende eeuw krijgen de eerste huishoudens elektriciteit, met name voor de verlichting. Eerst alleen de rijken en na de eeuwwisseling ook het gewone volk. Een stekker is dan nog niet nodig; apparaten worden direct op het elektriciteitsnet aangesloten.
Daar komt verandering in met de komst van huishoudelijke apparatuur zoals mixers, koffiezetters en wasmachines. Fabrikanten moeten een manier verzinnen om die draag- en verplaatsbare apparaten van stroom te voorzien. Stekkers en stopcontacten zijn de oplossing.
Er is alleen geen gezamenlijke aanpak: elke fabrikant bedenkt zijn eigen standaard.
Internationale standaarden voor stekkers
In landen die industrieel vooroplopen, zoals Duitsland, Engeland en de Verenigde Staten, beseft men al voor de Tweede Wereldoorlog dat het handiger is om op nationaal niveau standaarden af te spreken. Daar zijn ook de bedrijven die stekkers en stopcontacten maken en de elektriciteit leveren bij gebaat.
"Vandaar dat het in Europa en Noord-Amerika redelijk snel op orde gekomen is", vertelt Oof Oud uit Culemborg. Hij is de man achter het Digital Museum of Plugs en Sockets en verzamelt stekkers van over de hele wereld. "Maar in opkomende landen in Azië, Afrika en Zuid-Amerika is de standaardisering een stuk trager gegaan."
In die landen worden er lange tijd meerdere systemen naast elkaar gebruikt. Dat komt deels door de koloniale geschiedenis. "Engelse koloniën hebben vrijwel allemaal het Engelse systeem overgenomen, Franse koloniën in iets mindere mate het Franse systeem", aldus Oud.
Verder zijn er verschillende stekkers geïntroduceerd door de bedrijven die hielpen met het opzetten van het elektriciteitsnet in een land. Zij nemen allemaal hun eigen systeem mee.
Elektriciteitsnet en stekkers in China
Ook in China komt de standaardisering pas laat op gang. De Chinese Burgeroorlog, de oorlog met Japan en de radicale plannen van Mao Zedong gooien decennialang roet in het eten. Oud: "Dat heeft allerlei technische ontwikkelingen behoorlijk op achterstand gezet. Daardoor is het altijd een beetje een rommeltje gebleven."
Pas eind jaren zeventig, begin jaren tachtig worden er op nationaal niveau afspraken gemaakt. Het Australische systeem met twee pinnen onder een hoek van 45 graden en een geaarde pin erboven wordt de officiële standaard. Dit is vermoedelijk een kostenkwestie: de platte pinnen zijn relatief eenvoudig te produceren uit koperplaten; de ronde pinnen van Europese stekkers zijn iets duurder.
Wel doen de Chinezen een aanpassing aan het ontwerp: de geaarde pin zit niet onder, maar boven. Dit is iets veiliger als er een metalen object tussen de stekker en het stopcontact valt.
Universele stekker voor de hele wereld
Toch raakt ook de ongeaarde Amerikaanse stekker met twee platte pinnen in zwang, vermoedelijk omdat veel elektronica die uit Chinese fabrieken rolt bestemd is voor de Amerikaanse markt. Het gecombineerde stopcontact waar zowel Australische als Amerikaanse stekkers in passen is op de meeste plekken daarom de standaard.
"Het is me niet helemaal duidelijk waarom je in China ook nog de combinatie vindt waar onze ronde eurostekkers inpassen", zegt Oud. "Vermoedelijk is dat vanuit continentaal Europa meegenomen. Op zich is het voor ons handig."
Oud kan zich niet voorstellen dat China alsnog overstapt op een uniform systeem. "Dat is bijna niet meer te doen. Het is dermate ingrijpend, duur en omvangrijk. En zo zachtjes aan is iedereen er ook wel aan gewend."
Om dezelfde reden ziet hij een universele stekker voor alle landen ook niet van de grond komen. "Op wereldniveau zijn er al in de dertiger jaren van de twintigste eeuw ideeën ontstaan om een wereldstandaard te definiëren. Maar toen waren veel landen al zo ver met hun eigen standaard dat niemand zin had om alles te veranderen." Dat is nu nog steeds zo.