- De afgelopen weken zijn geschillen in Russische grensregio’s in de Kaukasus en Centraal-Azië geëscaleerd.
- De gevechten zijn uitgebroken op een moment dat Rusland meer aandacht en middelen besteedt aan de oorlog in Oekraïne.
- Strijdende partijen in Russische grensregio’s zien de tegenslagen van Moskou als “een kans”, zegt een militaire deskundige tegen Insider.
- Lees ook: Poetin verspilt zijn ‘slinkende’ voorraad precisiewapens aan het terroriseren van Oekraïense steden ver achter de frontlinies, zeggen westerse militaire experts
Terwijl Rusland zijn militaire macht concentreert in Oekraïne, kan problemen krijgen met de controle over regio’s in Centraal-Azië.
In verschillende Centraal-Aziatische landen die ooit deel uitmaakten van de Sovjet-Unie zijn de afgelopen weken grensconflicten opgelaaid. De Russische troepen die ooit de vrede bewaarden tussen strijdende buren, worden ingezet in Oekraïne, waar ze zware verliezen lijden.
“Rusland trekt troepen terug uit Centraal-Azië”, vertelt Jeff Markoff, een senior medewerker van het Center for Strategic and International Studies, aan Insider. “Dus de mogelijkheden van Rusland om de zaken in de regio onder controle te houden zijn verminderd.”
In september kwamen nieuwe problemen aan het licht, toen Kirgizië en Tadzjikistan met tanks en artillerie vochten om een betwist grensgebied. Naast honderden militaire en burgerslachtoffers zorgden de gevechten voor meer dan 100.000 ontheemden.
Kirgizische troepen zoeken naar niet-ontplofte granaten in een dorp bij de Kirgizisch-Tadzjiekse grens op 20 september. Foto: VYACHESLAV OSELEDKO/AFP via Getty Images
Maar het grootste brandpunt blijft het conflict tussen Armenië en Azerbeidzjan over de betwiste regio Nagorno-Karabach, dat in september opnieuw uitbarstte.
In een zes weken durende oorlog in de herfst van 2020 veroverde Azerbeidzjan de regio, nadat Azerbeidzjaanse troepen, met hulp van Israëlische en Turkse drones, Armeense troepen hadden aangevallen.
Het probleem voor Moskou is dat de strijdende landen deel uitmaken van de Collectieve Veiligheidsorganisatie, een soort Russisch versie van de NAVO die naast Wit-Rusland ook Armenië, Kazachstan, Kirgizië en Tadzjikistan omvat.
Begin 2022 werden 2.500 CSTO-troepen - waarvan de meeste Russisch - naar het olierijke Kazachstan gestuurd, waar zij de regering hielpen bij het neerslaan van wijdverbreide protesten tegen corruptie en onderdrukking. Russische troepen werden ook als vredeshandhavers gestationeerd in Nagorno-Karabach, om de Armeniërs in de regio te beschermen na de oorlog van 2020.
Verzwakking van de Russische invloed
Poetin een bijeenkomst van de Organisatie voor het Collectieve Veiligheidsverdrag naar aanleiding van de onrust in Kazachstan op 10 januari. Foto: Persbureau van het Kremlin/Handout/Anadolu Agency via Getty Images
De gecompliceerde geschiedenis van Rusland in de Centraal-Aziatische regio gaat eeuwen terug.
Westerlingen denken bij de "Pax Russica" meestal aan de Russische heerschappij over Oost-Europa, maar tsaristische legers veroverden in de 18e en 19e eeuw een lappendeken van overwegend islamitische rijken in Centraal-Azië.
De regio viel uit elkaar na de ineenstorting van het Russische tsarenrijk tijdens de Eerste Wereldoorlog. Na de Russische burgeroorlog voerden de bolsjewieken een bloedige campagne om Centraal-Azië, dat over het algemeen conservatief en anticommunistisch was, weer in te lijven.
Recente Russische leiders, waaronder Vladimir Poetin, erfden deze kolonialistische mentaliteit en zagen Centraal-Azië (en Oekraïne) als onderdeel van de Russische invloedsfeer. De voormalige Sovjetstaten in Centraal-Azië waren ook gewend dat Moskou de grote baas was in de regio.
Rusland wordt gezien als "de belangrijkste veiligheidsagent in een groot deel van de regio", aldus Markoff. "Het is deels gewoon een reflex van leiders die zelf voortkomen uit het Sovjetsysteem, om naar Moskou te kijken om interne problemen op te lossen."
Russische vredeshandhavers bij een controlepost in Nagorno-Karabach in november 2020. Foto: KAREN MINASYAN/AFP via Getty Images
Tot op zekere hoogte heeft de inzet van Russische troepen, of de dreiging daarmee, conflicten getemperd.
"De aanwezigheid van Russische troepen - en de bijna instinctieve eerbied voor Rusland - heeft ertoe geleid dat bijvoorbeeld het conflict tussen Kirgizië en Tadzjikistan minder explosief was, dan anders het geval zou zijn geweest", aldus Markoff. "Nu de Russische invloed afneemt, dreigt dat conflict erger te worden."
De Russische invloed in de regio was al aan het afnemen: Azerbeidzjan, bijvoorbeeld, heeft zich losgemaakt van Moskou en nauwe banden aangeknoopt met Turkije. Niettemin wil Moskou Centraal-Azië behouden als een barrière tegen terrorisme, drugshandel en andere problemen waarvan het vreest dat die zich vanuit Afghanistan en andere onrustige staten naar Rusland kunnen verspreiden.
"Voor Rusland is het belangrijkste punt met Centraal-Azië dat het een buffer blijft tegen mogelijk kwaad uit het zuiden", aldus Markoff.
De gevolgen van de oorlog in Oekraïne zullen de problemen voor Moskou alleen maar verergeren. Meer dan 200.000 Russen zijn bijvoorbeeld naar Kazachstan gevlucht sinds Rusland in februari Oekraïne binnenviel, waaronder mannen die wilden ontsnappen aan de dienstplicht.
"Vooral voor sommige jongeren, die nu toegang hebben tot meer informatiebronnen of die meer reizen, geldt dat hun beeld van Rusland overhoop gegooid zal worden", aldus Markoff. "Dat zal gevolgen hebben voor hun bereidheid om in eigen land tegen Rusland op te treden."
De toestroom van relatief rijke Russen naar arme Centraal-Aziatische landen heeft de huizenprijzen aldaar doen stijgen. De spanningen zullen ook toenemen wanneer Russische vluchtelingen, die gewend zijn Centraal-Azië als een koloniaal achterland te beschouwen, botsen met de plaatselijke bevolking.
Een vrijwilliger verwelkomt Russen in Kazachstan bij een grensovergang op 27 september. Foto: STRINGER/AFP via Getty Images
Markoff zegt dat vooral het conflict tussen Tadzjikistan en Kirgizië in de gaten moet worden gehouden, maar dat er ook andere onenigheden kunnen ontstaan. Daarbij wijst hij met name op de aanwezigheid van ISIS in Afghanistan.
"Er zijn meerdere actoren die geïnteresseerd zijn in het veranderen van de status quo en die een kans zien in de terugtrekking van Russische troepen", aldus Markoff.
Michael Peck is een defensieschrijver wiens werk is verschenen in Forbes, Defense News, Foreign Policy magazine en andere publicaties. Hij heeft een master in politieke wetenschappen. Volg hem op Twitter en LinkedIn.