Het Britse parlement heeft de overeenkomst van premier Theresa May met de EU afgewezen. Het akkoord met de Europese Unie kreeg 432 tegenstemmen. Slechts 202 parlementsleden stemden vóór.
De nederlaag is voor May is bijzonder groot. De laatste keer dat een Britse premier zoveel tegenstemmen kreeg bij een stemming was in 1924.
Bij de tegenstemmers zaten zowel felle Brexiteers als Conservatieve parlementsleden die willen dat het VK bij de Europese Unie blijft. Ook de tien parlementsleden van de Noord-Ierse DUP-partij, die gedoogsteun verleent aan de Conservatieve regering van May, stemden tegen. Verder stemde een groot deel van de oppositie tegen de overeenkomst.
In een eerste reactie gaf May aan dat de stemming duidelijk maakt wat het Britse parlement niet wil. Maar dat niet duidelijk is wat parlementariërs wel willen. De premier wil daar met verschillende partijen overleggen en eventueel naar Brussel teruggaan met alternatieve voorstellen.
Oppositieleider Jeremy Corbyn van Labour gaf aan dat hij een motie van wantrouwen indient tegen de regering. Daar wordt woensdag over gedebatteerd. Een opsteker voor May was dat de Noord-Ierse DUP-partij meteen aangaf dat ze de regering van May blijft steunen.
. @jeremycorbyn has tabled a no confidence motion in the Government after their historic defeat on Theresa May’s deal. The Government have confirmed that this will be debated and voted upon tomorrow. pic.twitter.com/c1hdmLuKrB
— Labour Whips (@labourwhips) 15 januari 2019
Het Britse pond dook voorafgaand aan de Brexit-stemming omlaag, maar herstelde toen de uitslag bekend werd tot 1,1250 euro per pond. Valutahandelaren wezen naar speculatie dat de kans groter is geworden dat de Brexit helemaal niet doorgaat. Maar per saldo blijft de onzekerheid extreem groot.
Van Europese zijde kwamen dinsdagavond teleurgestelde reacties. Voorzitter Jean-Claude Juncker van de Europese Commissie vroeg de Britten in een tweet om hun bedoelingen duidelijk te maken.
I take note with regret of the outcome of the vote in the @HouseofCommons this evening. I urge the #UK to clarify its intentions as soon as possible. Time is almost up #Brexit https://t.co/SMmps5kexn
— Jean-Claude Juncker (@JunckerEU) 15 januari 2019
De grote vraag is: wat gebeurt er nu?
Het Lagerhuis heeft afgedwongen dat May binnen drie dagen met een alternatief plan moet komen. Daarbij zijn in theorie de volgende opties mogelijk:
Toch een zachte Brexit
De overeenkomst die May heeft gesloten met de Europese Unie voorzag erin dat het Verenigd Koninkrijk voorlopig onderdeel blijft van de douane-unie. Dit betekent dat het vrije verkeer van goederen van kracht zou blijven. De Britten zouden echter uit de interne Europese markt stappen.
Nu de overeenkomst van May met de EU is weggestemd, zou de premier in theorie richting een softere Brexit kunnen opschuiven. Als ze voorstelt dat het VK zowel lid blijft van de douane-unie als de interne Europese markt (het Noorse model), kan ze mogelijk een parlementaire meerderheid krijgen met hulp van parlementsleden van de oppositie.
Hiermee zou ook het probleem van de Ierse grens worden opgelost.
Een stap richting een zachtere Brexit zal mogelijk wel leiden tot een breuk binnen de Conservatieve Partij, omdat felle Brexiteers sterk tegen deze optie zijn.
Uitstel van de Brexit
De Brexit-datum van 29 maart 2019 nadert snel. May moet, als ze haar eigen politieke visie wil doordrukken, binnen drie maanden parlementaire goedkeuring krijgen voor een alternatieve deal en de benodigde wetswijzigingen doorvoeren.
Realistisch gesproken ziet het ernaar uit dat May onvoldoende tijd heeft om deze klus te klaren. Het kan er dus op uitdraaien dat ze moet aansturen op een verschuiving van de Brexit-datum.
Dit is niet zo simpel als het lijkt. Het verschuiven van de Brexit-datum kan betekenen dat het VK alsnog meedoet aan de verkiezingen voor het Europese Parlement in mei. Bovendien zou uitstel van de Brexit vrijwel zeker slecht vallen bij een deel van de Conservatieve parlementariërs en bij Brexitstemmers.
Vraag is ook of de Europese Unie akkoord zou gaan met uitstel van de Brexit, als niet heel duidelijk wordt vastgelegd wat het doel daarvan is en wat de nieuwe Brexit-datum wordt.
Uitstel van de Brexit-datum zou dus mogelijk alleen kunnen in combinatie met een nieuwe deal over een zachtere Brexit, waar May een parlementaire meerderheid voor moet zien te krijgen.
Een nieuw referendum over de Brexit
Eén van de mantra's van May is: geen tweede referendum over de Brexit.
Aan de andere kant: May heeft ook lange tijd ontkend dat ze tussentijdse verkiezingen zou uitschrijven. Die kwamen er toch in 2017. En May ontkende aanvankelijk dat ze de stemming over haar Brexit-deal zou uitstellen. Toch gebeurde dat afgelopen december.
Vooralsnog lijkt het extreem lastig om voldoende steun te verwerven in het Britse Lagerhuis voor een tweede referendum over de Brexit. Maar dit betekent niet dat dit onmogelijk is.
Als het bijvoorbeeld ondoenlijk blijkt om een parlementaire meerderheid te krijgen voor een Brexit-deal (hard of zacht), zou May kunnen overwegen dat een tweede referendum minder rampzalig is dan nieuwe verkiezingen of een dramatische no deal-Brexit.
Natuurlijk speelt ook hier de beschikbare tijd een rol. Maar de Europese Unie zal waarschijnlijk positief staan tegenover een verschuiving van de Brexit-datum om een tweede referendum in te passen, als dit de kans vergroot dat de Britten bij de EU blijven.
Nieuwe verkiezingen in het VK
Premier May lijkt haar Brexit-klus te willen klaren, wat er ook gebeurt. Maar oppositiepartij Labour denkt daar heel anders over. Labour-Leider Jeremy Corbyn kondigde meteen na stemming over Mays deal met de EU aan dat hij een motie van wantrouwen indient tegen de regering.
Om effect te sorteren, heeft Labour wel de steun nodig van andere partijen, zoals de Noord-Ierse DUP-partij die de regering van May momenteel steunt. Maar als Corbyn erin slaagt de Conservatieve regering ten val te brengen, zijn nieuwe verkiezingen een optie. Daarbij hoopt Labour uiteraard de macht te grijpen en haar eigen stempel op de Brexit te drukken.
No deal-Brexit
Foto Reuters/Bewerking Business Insider
In economische zin is het meest ontwrichtende scenario een no deal-Brexit. Daarbij stapt het VK op 29 maart uit de Europese Unie zonder akkoord over de toekomstige relatie. Wat betreft de handel vallen de Europese Unie en de Britten dan terug op regels van de Wereldhandelsorganisatie.
Minstens zo belangrijk is dat allerlei internationale akkoorden over voedselstandaarden, gebruik van het luchtruim en het vervoer van nucleair materiaal dan plots niet meer gelden. Dit kan voor vertragingen zorgen bij grenscontroles en heeft mogelijk grote gevolgen voor distributieketens tussen het VK en de rest van de Europese Unie.
Dit scenario maakt vooral kans als de verdeeldheid in het Britse parlement zo groot blijft, dat er voor geen enkele andere optie een meerderheid te vinden valt. In dat geval stevenen politici rollebollend af op de no deal-Brexit af per 29 maart 2019.
Veel Britse parlementariërs zijn echter bezorgd over de chaos die bij een no deal-Brexit kan ontstaan. Premier May suggereerde maandag dan ook niet voor niets dat als haar deal wordt weggestemd, het afblazen van de Brexit waarschijnlijker is dan de no deal-Brexit.
De Brexit afblazen
Als bovenstaande opties onhaalbaar blijken, rest nog een laatste mogelijkheid: de Brexit afblazen.
Deze maand oordeelde het Europese Hof van Justitie dat het Verenigd Koninkrijk eenzijdig mag besluiten om de Brexit-procedure stop te zetten. Dus het herroepen van Artikel 50 van het Europese Verdrag dat gaat over de uittreding van een lidstaat.
Uiteraard zou dat politiek explosief zijn en dubieus vanuit democratisch oogpunt. Maar als de keuze zich beperkt tot het afblazen van de Brexit of via een no deal-Brexit plots afgesneden worden van bestaande internationale akkoorden over de handel, douane, veiligheid en luchtvaart, dan is het afblazen van de Brexit wellicht de minst schadelijke optie.
Het gaat dan nog niet om het volledig opgeven van de Brexit. Premier May zou Artikel 50 kunnen herroepen en tegelijk een referendum uitschrijven. Daarmee zouden de Britten weer terug bij af zijn, dat wil zeggen de situatie van voorafgaand aan het Brexitreferendum van juni 2016.
In dit geval kunnen Britse kiezers nog eens overwegen wat ze precies willen met de Brexit, zonder dat ze in volle vaart afkoersen op een 'no deal'-Brexit.