Waarom Boris Johnson de Brexit niet eind dit jaar kan afronden

ANALYSE – “Get Brexit done”. Het zal lastig worden voor Boris Johnson om deze belofte voor het einde van het jaar waar te maken.

Dat is de conclusie van een maandag verschenen rapport van het Institute for Government (IfG), een onafhankelijke Britse denktank. Het rapport beschrijft de enorme uitdaging waarvoor het Verenigd Koninkrijk staat, om voor eind december de bestaande handelsbetrekkingen te hebben aangepast.

De transitieperiode van elf maanden gaat op 1 februari van start, een dag nadat de Brexit formeel in werking treedt. Gedurende deze periode blijft het VK onderdeel van de interne Europese markt, waardoor beide partijen de tijd krijgen om zich voor te bereiden op een nieuwe handelsrelatie.

Johnson stelt dat hij de transitieperiode onder geen beding zal verlengen na december, ondanks de vele waarschuwingen dat elf maanden wel heel kort is om tot een akkoord over de toekomstige handelsrelatie met de Europese Unie te komen. Johnson heeft in de Brexit-wetgeving onder meer laten vastleggen dat de overgangsperiode niet verlengd kan worden.

Maar het vasthouden aan deze krappe deadline creëert een nieuw soort harde Brexit voor het VK – eentje die voor veel bedrijven net zo verwoestend zal zijn als de no deal-Brexit die afgelopen oktober op het laatste moment werd afgewend.

Voorbereiden voor december is 'de grootste uitdaging tot nu toe'

Het IfG benadrukt dat bedrijven normaliter jaren de tijd hebben om zich voor te bereiden op nieuwe internationale handelsovereenkomsten. Naar verwachting zullen het VK en de EU niet voor het einde van het jaar overeenstemming bereiken over hun hernieuwde handelsbetrekkingen, wat betekent dat Britse bedrijven slechts enkele weken zullen hebben om zich voor te bereiden op wat hoogstwaarschijnlijk grote veranderingen zullen zijn.

"De veranderingen waarmee bedrijven te maken krijgen, als resultaat van de Brexit zullen veel groter zijn dan waar ze ooit eerder mee te maken kregen. Ze zullen echter naar verwachting maar een paar weken de tijd hebben om er achter te komen welke papieren ze precies nodig hebben, welke tarieven eventueel gelden en wat ze wel en niet dienen te veranderen aan hun bedrijfsvoering", stelt het rapport.

Dit zal vooral een uitdaging zijn voor kleine bedrijven die vaak simpelweg niet genoeg geld of expertise hebben om zich op zo'n korte termijn aan te passen aan nieuwe regels en verplichtingen. Deze ondernemingen zullen zich pas ver na december kunnen aanpassen aan de nieuwe relatie met de EU.

Daarnaast is het bijna zeker dat een eventuele overeenkomst aan het einde van het jaar nooit alles kan omvatten en belangrijke kernelementen van de economie nog buiten beschouwing zal laten, zoals de dienstensector die verantwoordelijk is voor 80 procent van de Britse economie.

Een handelsdeal aan het einde van dit jaar zal volgens het rapport daarom slechts "een klein deel van de kwesties omvatten, waarbij beide partijen waarschijnlijk prioriteit geven aan een handelsovereenkomst die uitsluitend over producten zal gaan."

Onderhandelingen over andere aspecten van de relatie zullen nog maanden en waarschijnlijk zelfs jaren vergen.

... en dat is alleen als er een deal komt

Volgens het IfG blijft er een grote kans bestaan dat er eind volgend jaar na 11 maanden onderhandelen geen zicht is op een handelsakkoord. Voor bedrijven komt dit praktisch neer op een no deal-Brexit.

Er zullen dan nieuwe handelsbelemmeringen komen tussen de EU en het VK, waardoor er vertragingen ontstaan bij de Britse havens. Dit kan leiden tot tekorten, vooral op het gebied van beperkt houdbare waren zoals groenten.

Johnson, die kan leunen op een ruime parlementaire meerderheid, heeft gezegd dat het Verenigd Koninkrijk de EU-regels niet meer zal volgen na de Brexit.

Dit zou al snel een struikelblok kunnen worden in de onderhandelingen, waarbij de EU stelt dat het VK een gelijk speelveld moet accepteren als het op grote schaal toegang wil houden tot de Europese interne markt.

Daarnaast is er ook nog de goedkeuring van een handelsdeal door Europese lidstaten. Het zou kunnen dat Brussel besluit dat parlementen - misschien zelfs op regionaal niveau - van de EU-lidstaten de deal goed moeten keuren voordat deze bezegeld kan worden. Daarbij gaat het niet om een formaliteit. Wallonië weigerde in 2016 wekenlang om het vrijhandelsverdrag tussen de Europese Unie en Canada te ondertekenen.

Noord-Ierland zal er 'bijna zeker' niet klaar voor zijn

Het grootste obstakel voor de afgelopen oktober beklonken scheidingsovereenkomst tussen de EU en het VK was de grens tussen Ierland en Noord-Ierland.

Uiteindelijk zijn premier Johnson en de EU-leiders overeengekomen dat Noord-Ierland zich de komende jaren aan de EU-regels moet houden, hoewel het formeel geen deel meer zal zijn van de Europese interne markt.

Dit creëert een complexe nieuwe situatie voor Noord-Ierland en de rest van het Verenigd Koninkrijk. Belangrijke details voor de uitwerking ontbreken nog. Volgens het rapport van het IfG "lijkt het bijna onmogelijk om alle praktische veranderingen, zowel voor de regering als voor het bedrijfsleven, aan het eind van dit jaar te hebben doorgevoerd."

Mocht het niet lukken om het protocol klaar te hebben vóór december 2020, dan kan dat tot chaos leiden in de handel tussen Noord-Ierland en het VK.

Meerdere bronnen uit het Noord-Ierse bedrijfsleven zeggen dat steeds meer bedrijven in de afgelopen weken op zoek zijn gegaan naar warenhuizen om alvast goederen op te slaan, omdat ze een verstoring verwachten van de handel met Groot-Brittannië na december.