ANALYSE – De Britse premier Boris Johnson maakte woensdag bekend dat hij het Britse parlement tijdelijk wil sluiten. De oppositie is woest. Ze denken dat Johnson een zogenoemde no deal-Brexit wil doordrukken, waarbij het VK de Europese Unie zonder afspraken verlaat en er wederzijds invoerheffingen komen.
Termen als een ‘Britse coup’ vallen al. Ook diverse partijgenoten van Johnson vinden de handelwijze van de Conservatieve premier en felle Brexiteer ondemocratisch.
Koningin Elizabeth II stemde in met het verzoek van Johnson om de opening van het parlementaire jaar een paar weken uit te stellen. Daarmee kunnen parlementsleden veel minder invloed uitoefenen op het Brexit-proces. Ze hebben simpelweg heel weinig tijd door een extra reces dat medio oktober eindigt. Dat is twee weken voor de officiële Brexitdatum van 31 oktober.
Maar is Johnson echt van plan om het democratische proces in het Verenigd Koninkrijk te dwarsbomen? Of heeft hij een geheime agenda om zijn machtspositie te versterken?
Johnson wil de Brexit hoe dan ook laten doorgaan
Het geplande vertrek van het VK uit de Europese Unie al is twee keer uitgesteld, nadat Britse parlementsleden weigerden de terugtrekkingsovereenkomst te ratificeren.
Voormalig premier Theresa May had zo'n overeenkomst gesloten met de Europese leiders, maar wist de overeenkomst niet door het Britse parlement te loodsen. Ze trad afgelopen juni af als leider van de Conservatieve Partij en moest het veld ruimen als premier.
Johnson, die de campagne voor Brexit in 2016 mede aanvoerde, heeft als opvolger van May beloofd de Brexit per eind oktober te laten doorgaan. Koste wat kost, zelfs als er een 'no-deal Brexit' zou komen.
Maar Johnson heeft een minderheidsregering geërfd van Theresa May. Om de Brexit-belofte te laten slagen staan voor hem maar twee opties open.
Nieuw akkoord met de EU of no deal-Brexit
De eerste optie is opnieuw te onderhandelen met de Europese Unie en vervolgens binnen enkele weken een nieuwe overeenkomst te sluiten die wel door het Britse parlement komt. De kans dat dit lukt is zeer klein.
Er is weinig tijd meer om te komen tot een nieuwe overeenkomst met de EU. Er is onder Europese leiders weinig bereidheid om in te stemmen met de eisen van Johnson om de controversiële noodregeling voor de grens tussen Ierland en Noord-Ierland uit de Brexit-overeenkomst te halen. Het is daarmee vrijwel uitgesloten dat Johnson een nieuwe deal door het parlement zou kunnen loodsen.
De tweede optie voor Johnson om de belofte van de Brexit in te lossen is om de tijd weg te laten tikken. Als de laatste Brexit-verlenging op 31 oktober voorbij is, zou het VK de EU kunnen verlaten zonder overeenkomst.
Een no deal-Brexit is eigenlijk de enige optie voor Johnson. Maar Britse parlementsleden hebben al diverse keren tegen een no deal-Brexit gestemd. Ze zijn bovendien van plan wetgeving aan te nemen die het onmogelijk moet maken voor Johnson om door te gaan met een no deal-Brexit.
Johnsons besluit om het parlement te schorsen is het duidelijkste signaal tot nu toe dat hij van plan is om zijn belofte om de EU op 31 oktober met of zonder overeenkomst te verlaten, na te komen.
De derde optie: Johnson stuurt aan op nieuwe verkiezingen
Er is echter een theorie dat Johnsons besluit om het parlement te schorsen deel uitmaakt van een uitgekiende pokerstrategie. Hij wil zijn tegenstanders in de val te lokken.
Volgens deze theorie zijn de dreigementen van de premier om een Brexit zonder deal door te drukken, bedoeld om parlementsleden ertoe aan te zetten om eind oktober het vertrek van het VK uit de Europese Unie te blokkeren.
Toen May nog premier was, durfden haar tegenstanders het wel aan haar deal met de EU te verwerpen. Ze geloofden niet in haar dreigementen om het Verenigd Koninkrijk uit de EU te halen zonder een deal.
Johnsons belofte om de EU ook zonder deal te verlaten maakt het spel anders. Parlementsleden kunnen overgaan tot dramatische actie om Johnson tegen te houden. Ze kunnen wetgeving aannemen om de Brexit te blokkeren, of een motie van wantrouwen indienen tegen Johnsons regering.
Premier Johnson zou parlementsleden op kunnen zadelen met de schuld voor het stoppen van een no deal-Brexit. Eigenlijk wil Johnson die zelf ook niet. Hij zit niet te wachten op een chaotisch vertrek uit de EU, waar hij zelf de schuld van zou krijgen.
Bij een motie van wantrouwen tegen zijn regering kan Johnson aansturen op snelle algemene verkiezingen. Oppositieleiders zouden dan de zondebok zijn. Zij zouden 'de stem van 17,4 miljoen mensen negeren'. De stem van mensen die achter de Brexit staan.
Zo'n plan van Johnson om de oppositie zwart te maken en zelf de vruchten te plukken en sterker uit verkiezingen te komen, zou zomaar kunnen werken.
Ondanks de verontwaardiging over het besluit van Johnson om het parlement tijdelijk te schorsen, blijft het feit dat parlementsleden meer dan drie jaar de tijd hebben gehad om een oplossing te vinden voor de Brexit. Tot nu toe zonder resultaat.
Als parlementsleden geen no deal-Brexit willen, kunnen ze ofwel een Brexit-deal met de EU goedkeuren, of het hele project annuleren.
Tot nu toe is er voor geen enkele variant een meerderheid te vinden in het Britse Lagerhuis. Hoe langer het duurt voordat er een parlementaire meerderheid voor een Brexit-oplossing komt, hoe groter de kans dat Johnson de touwtjes in handen neemt.