- De Utrechtse startup CoolBricks bouwt in Oeganda huizen van koeienpoep en klei.
- Klinkt wellicht gek, maar het zou een zeer duurzame en betaalbare manier van bouwen zijn.
- Bouwbedrijven in het Afrikaanse land werken nu nog vaak met ‘fire bricks’, waarvoor moerassen leeggehaald en bomen gekapt worden.
- Lees ook: In Rotterdam slaan ze CO2 op in steen, om er een alternatief cement van te maken dat goed zou zijn voor het klimaat
Lichtbruine ‘bakstenen’, ze staan in vele formaten opgesteld op kantoor bij startup CoolBricks, in de Utrechtse buurt Tuinwijk-Oost. De stenen zijn vierkant, voelen massief aan en zijn loodzwaar – nét als de gemiddelde baksteen.
Toch zijn dit geen bakstenen à la lettre. Als je goed kijkt, kunt je hier en daar een strootje hooi in de bakstenen zien. Geen wonder, want deze ‘bakstenen’ zijn gemaakt van – jawel – koeienpoep.
Klink wellicht gek. Toch kun je er prima huizen van bouwen, stelt ondernemer Emile Smeenk (44). Hoe? “We halen vetzuren uit koeienmest, oftewel koeienpoep. Dat vermengen we met aarde en dit persen we onder hoge druk tot vierkante objecten. Het geheel laten we drogen in de zon.”
Het resultaat is, zoals Smeenk het omschrijft, een ‘aardesteen’. “We bouwden er in Nederland vroeger volop mee, voordat we onze stenen begonnen te bakken. Die oude huizen met aardestenen zie je echter niet meer, want ze zijn weer heel circulair opgegaan in de natuur. Bakstenen worden vaak gelijmd of met cement vastgezet, waardoor ze na gebruik minder makkelijk weer door de aarde kunnen worden opgenomen.”
Klimaat wint bij gebruik 'aardestenen'
Het klimaat is dan ook de grote winnaar bij zijn aardestenen, meent Smeenk. "We hoeven onze stenen niet te bakken op 1.300 graden, wat energie scheelt. Ook hebben we geen cement nodig om de stenen te metselen, zoals bij gewone bakstenen. Wist je dat cement goed is voor een tiende van de wereldwijde CO2-uitstoot?"
"Ons product is bovendien oneindig recyclebaar", vervolgt de bekrulde ondernemer, "omdat het puur uit natuurlijke ingrediënten bestaat. De aarde die we voor het proces nodig hebben, halen we zoveel mogelijk lokaal uit de grond. Hierdoor hebben we minder transport nodig."
Al met al stelt de startup ruim 95 procent CO2-uitstoot te kunnen besparen ten opzichte van bakstenen. Om die stenen te kunnen bakken, wordt niet zelden bos gekapt, stelt Puck de Bont (34), die zich dit voorjaar als algemeen directeur bij de startup aansloot. "Doordat we bovendien koeienmest samenpersen, slaan we er CO2 mee op in steen."
Zijn de stenen van Smeenk en De Bont alleen wel sterk genoeg om er stabiele huizen mee te maken? Jazeker, stelt Smeenk. "We hebben nu twee jaar een testpaviljoen staan in Delft. Ook al regent het vaak, er is eigenlijk amper erosie. Baksteen houdt water volledig tegen. Onze steen kan wel vocht opnemen, maar er ontstaat pas erosie als de steen volledig met water verzadigd raakt."
Het regenachtige Nederland lijkt voorlopig niet de markt te zijn voor CoolBricks. Het bouwbesluit is hier strikt en de manier van bouwen in ons land sluit niet aan bij de werkwijze van zijn startup, legt Smeenk uit.
CoolBricks werkt aan projecten in Oeganda
Nederland is dan ook niet het land waar CoolBricks zijn pijlen op richt. Dat is Oeganda. "Het regent daar ook vaak, maar ze bouwen er lager, zonder etages en met een dakje tegen het water", zegt Smeenk.
In Oeganda werkt de startup nu aan twee projecten. Het bedrijf bouwt enkele huizen in het dorpje Kapeeka en zo'n vijftig personeelshuisjes voor een toerismebedrijf op de grens van Oeganda en Congo. "Van de garages tot de washokken en de keukens", zegt Smeenk trots.
In Oeganda werkt CoolBricks samen met de lokale Universiteit van Makerere aan het creëren van de "optimale steen", zegt De Bont. "We onderzoeken hoe we de stenen nog beter waterbestendig kunnen maken", legt de algemeen directeur uit. "We onderzoeken bijvoorbeeld of we onze stenen ook kunnen voorzien van een laagje met biologisch materiaal dat water beter kan tegenhouden."
Het idee om iets te gaan doen met de Oegandese markt, ontstond al jaren geleden. Smeenk werkte in het vorige decennium enkele jaren in Zuid-Afrika en bezocht Oeganda meerdere keren. Telkens weer viel het hem op hoe slecht men in dit land bouwt.
"85 procent van de huizen wordt gebouwd met 'fire bricks' [vuurstenen, red.]. Ze gooien dit op grote stapels en pakken die in met klei, dat hiervoor hiervoor illegaal uit moerassen wordt gehaald. Zonde, want moerassen vormen een brandpunt voor biodiversiteit. Om de stenen te bakken op vuur, kappen mensen bos. 30- tot 40 procent van de stenen wordt niet heet genoeg gebakken, waardoor ze niet bruikbaar zijn. De stenen die het wel redden zijn heel onregelmatig, omdat ze vaak niet goed doorbakken zijn."
Smeenk pakt zo'n vuursteen op. Business Insider Nederland ziet een potpourri aan uiteenlopende roodtinten. "Zie je?", zegt Smeenk. "Deze steen is op veel plekken maar amper doorbakken."
Niet alleen kost dit proces veel energie, ook levert het slechte huizen op, zegt Smeenk. "Huizen storten in elkaar en bij een storm kan zo een muur omwaaien. Je vernietigt dus het landschap, haalt bomen weg die CO2 moeten opslaan, staat vijf dagen te bakken in de openlucht en hebt vervolgens een zeer slechte steen."
Smeenk vroeg zich af of dat niet efficiënter kon. Al snel leerde hij dat de Indiër Yask Kulshreshtha vanuit de TU Delft onderzoek deed naar hoe je stenen kunt maken van koeienpoep en aarde. Smeenk zocht contact, wat uiteindelijk leidde dat tot de oprichting van CoolBricks in 2022.
Hij kreeg een subsidie van 250.000 euro om de innovatie uit te rollen in Oeganda. Van dit kleine startkapitaal kon Smeenk ook zijn bedrijf opbouwen. Op dit moment heeft Smeenk negen mensen in Oeganda voor zich aan de slag.
Prijskaartje voor CoolBricks-huis: €5.000
Smeenk en De Bont stellen hun huizen in Oeganda voor 5.000 euro per stuk te kunnen leveren. "Dat is 20 procent minder dan andere partijen in de regio", zegt Smeenk, van huis uit econoom. "Zij maken gebruik van cement, dat ze moeten importeren. Dat is superduur voor ze. Wij maken gebruik van grond, dat in tegenstelling tot cement niet aan inflatie onderhevig is."
Met de huidige, eerste projecten hoopt de startup zich op de kaart te zetten in het land. CoolBricks wil zich de komende jaren verder op de lagere middenklasse richten. "75 procent van de bevolking kan geen huis betalen dat meer kost dan 7.500 dollar", zegt Smeenk. "Toch heb je voor die prijsklasse maar weinig veilige en duurzame woningen. Je komt al snel uit bij huizen van informele bouwers met een slechte bouwkwaliteit."
Smeenk denkt ondertussen na over een franchisemodel, waarbij hij met bijvoorbeeld lokale aannemers wil samenwerken. Op die manier hoopt hij extra banen te kunnen scheppen. "We willen in 2040 kunnen zeggen: we hebben de fire brick volledig vervangen."
Om dat te bereiken, hoopt CoolBricks de komende jaren zeker drie productie- en ontwikkelingshubs op te zetten in grote steden in het land. Daarvoor is 4 ton nodig, volgens Smeenk. Dit hoopt hij met subsidies klaar te spelen.
Waarom niet aankloppen bij een durfinvesteerder? Smeenk: "Die willen een rendement zien met twee nullen, zelfs als zij in impact-bedrijven investeren. Als je daaraan wil voldoen, kun je je beter richten op de bovenkant van de woningmarkt in Oeganda. Wij richten ons juist op de 75 procent minst rijken en dat gaat gepaard met lage marges."
Maar goed, de Nederlandse overheid bezuinigt momenteel juist op subsidies. Wat als het de startup niet lukt om een subsidie te vinden voor hun project? "Dan moeten we creatief zijn", zegt Smeenk.
"Misschien moeten we ons dan toch eerst gaan richten op duurdere huizen, om later pas iets voor de lagere middenklasse te kunnen betekenen. Het zou dan veel langer duren voordat we écht impact kunnen maken."