Veel aandacht ging maandag 10 mei uit naar het noodplan voor de euro van de
ministers van Financiën. Op zich terecht, want het ‘stabilisatiefonds’ voor
eurolanden in betalingsproblemen, is revolutionair.
Maar essentieel voor de ‘redding van Europa’ was niet het noodfonds, maar het
tegelijk genomen besluit van de Europese Centrale Bank. De ECB begon maandag
met het opkopen van staatsobligaties van zwakke eurolanden. Het is een
maatregel die een week eerder nog door dezelfde ECB werd uitgesloten.
Ongelimiteerde koopkracht
Een centrale bank kan in principe tot in de oneindigheid doorgaan met het
opkopen van staatsschuld. Wie een geldpers heeft, heeft ongelimiteerde
koopkracht. De ECB kan daarom de speculanten op de kapitaalmarkt in principe
verslaan. Dat besef zorgde er maandag voor dat de speculatieve aanval op het
eurogebied werd opgeschort.
Maar de ECB zelf is bescheiden over de eigen rol. "We zetten de geldpers
niet aan", was de mededeling. Het geld dat het eurogebied instroomt als
de ECB Griekse, Spaanse en Portugese obligaties van de Europese banken
koopt, wordt direct weer opgedweild.
Per saldo neemt de hoeveelheid euro’s in omloop niet toe, en hoeven de
Europeanen geen hoge inflatie te vrezen. Het opkopen van obligaties wordt
‘gesteriliseerd’, heet dat in jargon.
Euro’s opdweilen
Hoe doet de ECB dat? Niet zoals econoom Sweder van Wijnbergen in NRC
Handelsblad stelde door "Duitse en Nederlandse schulden in de markt te
zetten". Dat zou in potentie de rente op Duitse en Nederlandse
obligaties opdrijven, zodat we nog een keer betalen voor de redding van de
euro.
Maar gelukkig kan steriliseren ook via andere wegen. ECB-president Jean-Claude
Trichet heeft een aantal instrumenten tot zijn beschikking om euro’s op te
dweilen. (Hier
het officiële overzicht en hier
de lange versie.)
Termijndeposito’s
Zo kan de ECB banken termijndeposito’s laten aanhouden bij hun eigen
nationale centrale bank (voor Nederland: De Nederlandsche Bank). De banken
sparen dan de facto bij de centrale bank. Als de ECB via deze fixed-term
deposits euro’s bij de banken weglokt, kunnen zij minder geld uitlenen
en neemt de geldhoeveelheid af.
Dit is een snelle manier van geld opdweilen. Binnen een uur kan de dweilploeg
van de ECB aan het werk zijn. Waarschijnlijk steriliseert de ECB op dit
moment langs deze weg het obligatieprogramma.
Er zijn meer manieren om euro’s bij de banken weg te halen. Zo kan de ECB
vreemde valuta (dollars, ponden) verkopen aan de banken, tegen een
wisselkoers die aantrekkelijk genoeg is om op dat aanbod in te gaan. Ook dat
kan binnen het uur.
ECB schuldpapier
Trager, maar ingrijpender, is de mogelijkheid van de ECB om zelf schuldpapier
uit te geven. Trichet zou dergelijke rentegevende 'ECB-schuldcertificaten'
via de nationale centrale banken van het eurostelsel kunnen verkopen aan de
banken.
Dat is een manier om de geldhoeveelheid structureel te verkleinen. De looptijd
van deze certificaten is een jaar of minder en het papier is vrij
verhandelbaar.
Ten slotte is het - zoals Van Wijnbergen stelde - ook mogelijk om
staatsobligaties te verkopen aan banken om euro’s op te dweilen. Dat gaat
door middel van zogenoemde outright transactions. Het kan, maar het
is zeker niet de enige mogelijkheid.
Toch inflatie
Dweilen en zwabbers genoeg dus, bij de ECB. Maar dat is nog geen garantie dat
het gevaar van hogere inflatie kan worden uitgesloten.
Door het besluit actief slechte obligaties op te gaan kopen, heeft de ECB
zichzelf in feite opnieuw gedefinieerd. Het is geen centrale bank meer die
als eerste prioriteit lage inflatie heeft, en in volstrekte
onafhankelijkheid opereert. De ECB is nu ook de hoeder van de
obligatiemarkten en luistert (blijkbaar) naar de noodkreten van de politiek.
Deze breuk met het verleden zal de reputatie van de ECB als kille
inflatiebestrijder schaden. Gevolg: hogere inflatieverwachtingen bij burgers
en bedrijven, die zich logischerwijs vertalen in echte inflatie.
Zwakke balans
Tel daarbij op dat met iedere Griekse staatsobligatie die de ECB opkoopt, de
balans van de centrale bank verslechtert. Mochten de Grieken uiteindelijk
toch de schuldsanering ingaan, dan moet de ECB fors afboeken op dat
vermogen.
Beleggers zullen redeneren: hoe zwakker de balans van de centrale bank, des te
zwakker de munt. Geen wonder dat de reddingsplannen de eurokoers
weinig goed hebben gedaan.
Technisch is het steriliseren van de reddingsoperatie misschien prima te doen.
Maar het neutraliseren van de gevolgen voor de reputatie van de euro en de
ECB zal een stuk moeilijker zijn.
Lees ook:
Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl