De politieke en economische hegemonie van Amerika wankelt

ANALYSE – De politieke en economische kwetsbaarheden in de wereld die voorafgaand aan de coronacrisis al speelden, zijn door de coronapandemie op z’n minst in stand gebleven en vaak verergerd.

Medisch adviseur Anthony Fauci van de Amerikaanse regering zei recent over de coronacrisis in de VS:  “Clearly, we are not in total control right now.” Dat gaat in grote mate op voor de internationale gemeenschap als geheel.

We lijken in een periode van ontwrichting beland. Als ’s werelds machtigste land heeft de Verenigde Staten het meeste te verliezen. Economische trends, sociale ontwikkelingen en demografische  veranderingen aangevuld met een pandemie maken dat we niet weer terug kunnen naar hoe het was.

Wereldleider Amerika heeft zich steeds meer tegen internationale samenwerking en internationale verdragen gekeerd. Tegelijkertijd roert China zich almaar meer op het wereldtoneel en dat niet altijd op een even welwillende wijze.

Mede door toenemende politieke spanningen stond globalisering al onder druk met onder meer een verlamde Wereldhandelsorganisatie en de handelsoorlog tussen de VS en China, waarbij anderen werden meegesleept.

Kwetsbare wereldeconomie krijgt extra klap door coronacrisis

De wereldeconomie was sowieso al kwetsbaar gezien recordhoogtes aan totale schulden (overheden, huishoudens en bedrijven).

Die schulden zijn een des te groter probleem aangezien de productiviteitsgroei al lange tijd hapert en veel grote economieën worstelen met de financiering van de gevolgen van de vergrijzing: pensioenkosten, extra zorg, minder economische dynamiek.

Daarbij komt nog dat de ongelijkheid binnen landen qua inkomen en vermogen al flink steeg en de huidige crisis die tweedeling waarschijnlijk versterkt.

Naast bovenstaande mondiale problemen spelen er ook nog regionale onzekerheden. Zo zit Europa nog altijd in de maag met de afhandeling van Brexit en met de anti-democratische tendensen in een aantal oostelijke lidstaten van de Europese Unie.

Verder worden enkele van de grootste opkomende markten – waaronder Brazilië, India en Mexico – geleid door politici die hun economieën en democratische systemen geen goede dienst bewijzen.

Tot slot vonden in menig land vóór de lockdowns grootschalige protesten plaats, van Zuid-Amerika tot Afrika, en van Azië tot het Midden-Oosten. De onvrede die ten grondslag lag aan die demonstraties, is nog altijd in ruime mate aanwezig en is in een aantal gevallen alleen maar sterker geworden. 

Spanning tussen behoud van status quo en roep om verandering

Maar hoe bewaar je de vrede en zorg je voor samenwerking tussen groepen die het meest te winnen hebben bij behoud van de status quo en groepen die zo snel en ingrijpend mogelijk de samenleving willen veranderen?

Dit is een vraagstuk waar samenlevingen permanent mee worstelen, maar de kloof tussen de twee groepen is wel steeds groter (en bijkans lastiger overbrugbaarder) geworden. 

Als het politieke systeem maar blijft kraken, helpen lapmiddelen op een gegeven moment niet meer. Dan zijn twee reacties mogelijk: een keiharde reactie van de mensen die zich het meest bedreigd voelen door ingrijpende verandering of het besef bij de groepen die streven naar verandering dat hun doelen onmogelijk vallen te realiseren binnen de bestaande structuren, orde en regels. 

Het gevoel dringt zich op dat het einde nadert van een periode waarin pappen en nathouden, het plakken van pleisters op wonden en het spalken van breuken nog voldeden om landen bij elkaar te houden en het internationale systeem draaiende te houden. Het piept en het kraakt en vooralsnog is niemand opgestaan met de wondersmeerolie die alle radertjes en tandwielen weer soepel laat draaien.

Hegemonie van de VS staat onder druk

De Sovjet-Unie viel uiteen door een aaneenschakeling van externe schokken en interne crises; op de hielen gezeten door dynamische en snel opstomende concurrenten had de Sovjet-Unie nog veel minder leven in zich dan velen destijds vermoedden. Wordt over enkele decennia hetzelfde gezegd over de Verenigde Staten?

Je mag de veerkracht en weerbarstigheid van Amerika nooit onderschatten, maar de VS zit nu wel in de hoek waar de klappen vallen:

• Van alle westerse landen wordt de Verenigde Staten momenteel het hardst gegeseld door het coronavirus. Het lijkt soms alsof de VS de strijd heeft opgegeven en zich overgeeft.
• President Trump is de regie kwijt en lijkt Democraten als een groter gevaar te zien dan bijvoorbeeld Rusland.
• Ondanks dat dit bij uitstek het moment zou moeten zijn dat de Democraten en Republikeinen gezamenlijk optrekken, is van het beetje eenheid aan het begin van de crisis weinig meer te bespeuren.
• Het wantrouwen tegenover de VS is sterk toegenomen, ook bij traditionele bondgenoten.
• Het vertrouwen van Amerikanen in de overheid en veel andere instituties was al extreem laag en heeft nog meer averij opgelopen.
• De Black Lives Matter-beweging heeft veel structurele tekortkomingen van de Amerikaanse samenleving doen opwaaien en voorlopig lijkt de storm niet te gaan liggen. 

Zoals gezegd, het is gevaarlijk om Amerika op langere termijn af te schrijven, al zijn de Amerikanen zelf ook allesbehalve optimistisch gestemd. 

Charles Dickens schreef het al: “if [America’s] individual citizens…are to be believed, it always is depressed, and always is stagnated, and always is at an alarming crisis, and never was otherwise.”

Deze relativering meenemend, is er gelet op de politieke problemen en de gebrekkige aanpak van de coronacrisis toch voldoende reden voor twijfels over de politieke en economische hegemonie van het machtigste land van de afgelopen honderd jaar.

Andy Langenkamp is senior politiek analist bij ICC Consultants. Op het researchplatform van ICC leest u onze onafhankelijke publicaties over (geo)politiek, macro-economie, renteontwikkelingen en EUR/USD en andere valuta’s.