Toch houdt de Zwarte Zwaan de gemoederen al veel langer bezig. De Zwarte Zwaan
is in de definitie van Nassim Taleb een fenomeen dat buiten ons
verwachtingspatroon valt: we houden er geen rekening mee in onze
(risico-)calculaties. Maar áls de Zwarte Zwaan zich manifesteert, dan heeft
dat een enorme impact. De subtitel van Talebs boek spreekt -inderdaad-
boekdelen: The Impact of the Highly Improbable.

Kalkoenen vergissen zich
Niet gespeend van humor beschrijft Taleb in zijn boek hoe wij ons als mensen
kunnen vergissen als wij op basis van het verleden conclusies trekken ten
aanzien van de toekomst. In de beleggingswereld klinkt het al gauw
plichtsmatig: in het verleden behaalde resultaten vormen geen garantie voor
de toekomst.

Taleb, die zelf een verleden als derivatenhandelaar heeft, zorgt ervoor dat
dit uitgesleten adagium weer tot leven komt. Hij wijst op aannames van een
kalkoen: dag in, dag uit wordt het beest gevoed door mensen die, kennelijk,
het allerbeste met het dier voor hebben. De kalkoen voelt zich steeds beter
op zijn gemak, floreert, groeit flink en vertrouwt volledig op zijn
vriendelijke verzorgers. Tot die ene dag vóór Thanksgiving. Dan gaat zijn
kop eraf.

Moraal van het verhaal: de aanname van de kalkoen bleek niet te kloppen. Alle
dagen van vriendelijke verzorging ten spijt, hadden de mensen niet het beste
voor met het beestje. Het voorbeeld is niet helemaal origineel, zoals Taleb
ook toegeeft. Filosoof Bertrand Russell hanteerde een vergelijkbaar
voorbeeld, waarbij niet een kalkoen maar een kip het lijdend voorwerp was.
Russell en collega’s als Karl Popper (op hem kom ik nog terug) hielden zich
al veel eerder bezig met de verkeerde aanname van de kalkoen. Deze aanname
is namelijk een mooi voorbeeld van het zogenoemde inductieprobleem.

Inductieprobleem
Wat wordt hier bedoeld met inductie? Het trekken van een algemene conclusie op
basis van een (beperkt) aantal gevallen. De kalkoen wordt het hele jaar
trouw gevoed door zijn eigenaar. We hebben het dus over honderden gevallen
waarin het dier een lekker maaltje krijgt. Via de inductieve redenering komt
de kalkoen tot de conclusie dat het lekkere maaltje de standaard is. Iedere
dag als hij zijn eigenaar aan ziet komen lopen, weet hij hoe laat het is:
etenstijd. Een verkeerde conclusie, zo zagen we: het beest eindigt zelf als
maagvulling.

Via de kalkoen komen we terecht bij die andere vogel, waar Taleb zijn boek aan
wijdde: de Zwarte Zwaan. Wetenschapsfilosoof Karl Popper (1902-1994), een
held van Taleb, worstelde namelijk met hetzelfde probleem. Hij gebruikte de
Zwarte Zwaan als voorbeeld: je kunt nooit met zekerheid zeggen dat alle
zwanen wit zijn. Waarom niet? Omdat er altijd, ergens ter wereld, een zwarte
zwaan kan leven. Het feit dat iedere zwaan die je (tot dusver) gezien hebt,
wit is, bewijst niet dat álle zwanen wit zijn. Popper koos dit voorbeeld
niet voor niets. De zwarte zwaan bestaat namelijk echt: het dier werd aan
het einde van de 17e eeuw ontdekt in Australië.

Resultaten uit het verleden…
Terug naar het saaie zinnetje dat banken en andere financiële instellingen
steeds weer uit de kast halen als zij hun producten promoten: in het
verleden behaalde resultaten vormen geen garantie voor de toekomst.
Natuurlijk, dit is een manier waarop financiële instellingen zich indekken
tegen tegenvallende rendementen van hun klanten. Toch gaat het hier niet
alleen om een lege slogan uit de koker van een compliance officer. De ideeën
van Popper en Taleb wijzen ons erop, dat ook een vastgeroeste formule
waarheid kan bevatten.

Allard Gunnink

CoBeleggen

Allard Gunnink
CoBeleggen

Allard Gunnink is als redacteur en columnist betrokken bij CoBeleggen,
een initiatief van de Beleggers Coöperatie. Deze column is niet bedoeld als
beleggingsadvies. De auteur kan posities hebben in (beleggingsinstrumenten
op) onderliggende waarden die hij beschrijft.

Meer columns
van Allard Gunnink

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl