Je bent er vast wel eens langs gezapt: de uitreiking van de ‘straatprijs’ van
de Nationale Postcodeloterij. Een blije BN’er loopt door een buitenwijk van
Zoetermeer, Heerlen of Hoogkarspel en deelt met een grote grijns op het
gezicht enorme cheques uit aan geschrokken deelnemers.
Op eind van de uitzending wordt een van hen mee naar buiten genomen, en krijgt
de sleutels van een gloednieuwe auto. Vroeger een BMW, tegenwoordig een
Audi. In de verte zien we de beteuterde buren staan. Zij hadden geen loten
en krijgen geen cent.
Geslaagde emo-tv
Het is een prachtig concept: geluk, pech, blijdschap, jaloezie en spijt, alle
ingrediënten van geslaagde emo-tv compact bij elkaar.
Maar ook economen kijken tv. En die zien heel iets anders. Zij zien een
perfect gerandomiseerde, positieve inkomensschok. De een krijgt zomaar
12.500 euro of een veelvoud daarvan, de buurman in hetzelfde soort huis en
met waarschijnlijk vergelijkbaar inkomen en vermogen, krijgt niets.
Dat is geen tv-show, maar een economisch laboratorium! Hoe gedragen de
winnaars zich? Wat doen de verliezers? Wie past zijn uitgavenpatroon aan?
Maakt geld gelukkig? Het loterij-experiment geeft eindelijk antwoorden.
Dat dachten in elk geval een viertal economen: Peter Kooreman, Adriaan
Soetevent, Arie Kapteyn en Peter Kuhn. Ze zochten contact met de
Postcodeloterij en enquêteerden 2000 deelnemers en ook hun buren zonder lot.
Deelnemers in niet-winnende postcodegebieden vormden de controlegroep. Allen
werden zes maanden na de trekking ondervraagd.
Bedenkingen bij BMW
De uitkomsten van het
onderzoek bieden een fraai inkijkje in de ziel van de homo economicus.
Allereerst de BMW, de hoofdprijs ten tijde van het onderzoek. Er zaten 25
winnaars van zo’n auto in het onderzoekspanel.
Ze zullen allemaal blij hebben rondgesprongen bij het zien van hun prijs. Maar
de volgende dag hadden ze toch hun bedenkingen. Slecht vier van de 25
winnaars behielden de auto. De rest deed hem binnen zes maanden van de hand.
Ze hadden liever cash dan een nieuwe wagen.
Logisch, denken de onderzoekers. Na het krijgen van de BMW, zitten de winnaars
met een ‘sub-optimale consumptiemix’. Met andere woorden: ze bezitten
relatief te veel BMW.
Consumenten kiezen liever zelf. Een prijs uitgekeerd in goederen is voor de
winnaar zelden gelijk aan de financiële waarde ervan.
Auto als lokker
Waarom laat de Postcodeloterij dan toch mensen auto’s winnen? De economen van
de Universiteiten van Amsterdam, Tilburg en Californië hebben het niet
onderzocht, maar waarschijnlijk is een auto als prijs wel een goede lokker
om aan een loterij mee te doen.
Volgens René Bogaarts, hoofd communicatie van de Goede Doelen Loterijen,
krijgt de Postcodeloterij meer respons op mailings met auto, dan op een
mailing met geldprijzen. Als lokker werkt een BMW dus prima, als feitelijke
prijs niet.
Opvallend is dat winnaars van geldprijzen juist wel interesse in een nieuwe
(of nieuwere) auto krijgen. Een deel van het geldbedrag wordt vaak daar vaak
wel aan uitgegeven.
De onderzoekers stellen vast dat zes maanden na de trekking (per 10.000
gewonnen euro’s) de gemiddelde leeftijd van de auto van de winnaar bijna een
half jaar jonger is dan die van niet-winnende deelnemers uit de
controlegroep. Wie wint laat dat graag zien met wat glimmend plaatstaal op
de oprit.
Maar de niet-deelnemende buren slaan terug. Dat is misschien wel de meest
opvallende uitkomst van het onderzoek: buren van winnaars, die zelf niets
wonnen, kopen ook een nieuwe(re) auto. De gemiddelde leeftijd van hun auto
daalt ongeveer net zo hard. ‘Keeping up with de Joneses’,
noemen de Amerikanen dat.
Even gelukkig
Behalve de handel in auto’s hebben de straatprijzen niet zo veel effect. Er
is na een half jaar nauwelijks een effect op het niveau van de uitgaven meer
te meten.
En dat is precies wat de economen verwachten. De
‘permanente-inkomenshypothese’ voorspelt dat mensen een positieve
inkomensschok uitspreiden over de rest van hun leven, en niet in een keer
opmaken. De consumptie stijgt dus maar een heel klein beetje.
Ook zijn de winnaars niet merkbaar gelukkiger dan de buren. Na zes maanden is
de roes wel uitgewerkt, want zo groot zijn de straatprijzen nou ook weer
niet. De buren die niets wonnen zijn overigens ook niet ongelukkiger
geworden. Blijkbaar gunnen we het elkaar toch wel.
Lees ook:
Lees ook Boumans Blog
Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl