- De Oekraïense aanval op de Russische regio Koersk is voor velen als een verrassing gekomen, niet in de laatste plaats voor de Russische president Vladimir Poetin.
- Toch is het veelal gissen wat de beweegredenen zijn voor de opmerkelijke actie.
- Militaire analisten noemen vijf mogelijke motieven van Oekraïne om zich op Russisch grondgebied te begeven.
- Lees ook: De Russische economie stevent af op een flinke afkoeling, volgens economen
Oekraïne heeft met een offensieve actie in de Russische grensregio Koersk voor een opzienbarende ontwikkeling gezorgd in de voortslepende oorlog. “Menigeen dacht dat ze niet de kracht hadden om dit te doen”, zegt militair analist Patrick Bury van de Britse Universiteit van Bath tegen Business Insider.
Oekraïense troepen zijn zo’n 30 kilometer opgerukt in de Russische regio, zo heeft de Russische regering erkend. President Vladimir Poetin heeft zijn leger de opdracht gegeven om de Oekraïense troepen uit Koersk te verdrijven.
De omvang van de Oekraïense opmars is nog onduidelijk, net als de achterliggende motivatie van Oekraïne om de risicovolle aanval uit te voeren. Een Oekraïense topambtenaar gaf in een gesprek met persbureau AP een aantal verklaringen.
“Het doel is om de posities van de vijand op te rekken, om maximale verliezen toe te brengen en om de situatie in Rusland te destabiliseren, doordat ze niet in staat zijn om hun eigen grens te beschermen”, zei de Oekraïense functionaris.
Maar er kan meer aan de hand zijn. Militaire experts benadrukken tegenover Business Insider dat hun inschattingen van de acties van Oekraïne onzeker zijn, gelet op het gebrek aan harde informatie. Maar niettemin denken analisten dat er verschillende doelen zijn die Oekraïne probeert te bereiken met de aanval op Russisch grondgebied. We behandelen hieronder 5 mogelijke motieven.
1) Het oprekken van de frontlinie om de Russische inzet te versnipperen
Ook westerse militaire experts denken dat Oekraïne de Russische militaire capaciteit langs de belangrijkste frontlinies in Oekraïne probeert op te rekken en te versnipperen.
"Als de Russen troepen vanuit het zuiden verplaatsen, is het goed mogelijk dat de Oekraïners de druk over de frontlinie als geheel kunnen verlichten", zegt specialist international betrekkingen Matthew Ford van de Universiteit van Sussex in het Verenigd Koninkrijk.
Tegelijk kan het zo zijn dat Oekraïne voor de operatie in Koersk zijn eigen bezetting aan de frontlinies heeft teruggebracht. Dit maakt de actie op Russisch grondgebied mogelijk extra riskant.
Directeur Matthew Savill van het Royal United Services Institute in Londen geeft aan dat het nog onduidelijk is, of er sprake zal zijn van significante verplaatsing van Russische troepen. Hij suggereert dat ook andere motieven een rol kunnen spelen voor Oekraïne, zoals afleidingsmanoeuvres voor gevechten die elders plaatsvinden.
De actie in Koersk zou bijvoorbeeld bedoeld kunnen zijn om Russische aanvoerlijnen te verzwakken van troepen die zijn overgebleven na de mislukte Russische aanval op de stad Kharkiv eerder dit jaar.
2) Signaal richting westerse bondgenoten
Ford wijst ook op de houding van westerse bondgenoten, aangezien sommige regeringen twijfelen over de steun aan Oekraïne. Mogelijk wil Oekraïne een signaal afgeven dat de situatie niet hopeloos is.
"Veel analisten hadden het er begin dit jaar over dat Rusland strategisch in het voordeel is", legt Ford uit. Oekraïne had een lastige start in 2024, doordat de VS als grootste militaire bondgenoot maandenlang talmde om meer hulp te sturen. Tegelijk aarzelde het parlement van Oekraïne over uitbreiding van de dienstplicht, waardoor er weinig nieuwe troepen voor het front beschikbaar waren.
"Deze operatie lijkt op een middelvinger richting westerse analisten die zeiden 'nou, Rusland gaat dit wel winnen'", schetst Ford.
Veel belangrijker dan wat analisten roepen is echter een ander pr-doel van de aanval op Russisch grondgebied: Oekraïne wil mogelijk "een signaal afgeven aan internationale geldschieters dat het land nog steeds in staat is om te vechten, vooral in de aanloop naar de Amerikaanse verkiezingen", aldus Savill.
Ook militair analist Bury gelooft dat dit motief een grote rol kan spelen voor Oekraïne. Een aanval als deze vergt uitgebreide planning, wat suggereert dat dit is voorbereid in een periode dat een tweede presidentschap van Donald Trump het meest waarschijnlijk leek. "Het is duidelijk dat Oekraïners beseffen dat er veel op het spel staat. Mogelijk hebben ze gedacht: 'We moeten nu iets doen, voor het geval we gedwongen worden om aan de onderhandelingstafel plaats te nemen."
3) Opsteker voor het moreel van de Oekraïense troepen
De Oekraïense troepen hebben een groot deel van het jaar meedogenloze aanvallen moeten afslaan langs de 1.000 kilometer lange frontlinie, met bijna geen mogelijkheid om vooruit te komen.
Savill van het Royal United Services Institute zegt dat de aanval op Koersk "het moreel van Oekraïne zou kunnen opkrikken na maanden in het defensief te hebben gezeten".
De belangrijkste treffers van Oekraïne dit jaar - op Russische oliefaciliteiten en bij aanvallen met drones op de Russische marine in de Zwarte Zee - werden allemaal op honderden kilometers afstand van de frontlinies gerealiseerd.
Aangezien Oekraïne voor de verdediging van het land zo sterk afhankelijk is van westerse steun, is het alleen maar goed voor het moreel als Oekraïne zelf het initiatief neemt, aldus Ford. "Je hebt een manier nodig om iedereen het gevoel te geven dat ze controle hebben over hun eigen toekomst in plaats van afhankelijk te zijn van wat het Westen wil doen", zegt hij.
Het risico van de huidige operatie is wel dat de situatie makkelijk kan omslaan, als Oekraïne forse verliezen lijdt in aantallen troepen en materieel, geeft Ford aan.
4) Iets om over te onderhandelen
Experts merken ook op dat Oekraïne - al is het maar tijdelijk - de mogelijkheid heeft gecreëerd om invloed uit te oefenen. De aanval op de regio Koersk kan bijvoorbeeld de mogelijkheid geven om krijgsgevangenen te maken voor een gevangenenruil, aldus Savill.
Op 8 augustus gaf Oekraïne videobeelden vrij waarop volgens het Oekraïense leger tientallen Russische soldaten te zien zijn die zich in Koersk overgaven, al zijn deze beelden niet onafhankelijk geverifieerd.
Als Oekraïne zich ingraaft en erin slaagt om een deel van de regio Koersk te behouden, kan die positie zelf ook deel worden van toekomstige onderhandelingen.
"Je neemt een hoog risico, met potentieel een hoge beloning: een stukje Russisch grondgebied innemen en dat gebruiken als hefboom om te proberen een stuk van je eigen grondgebied terug te krijgen, als het tot onderhandelingen komt", geeft Bury aan. "Ik denk dat dat het meest waarschijnlijke strategische doel is."
De Russische president Poetin leek maandag ook te suggereren dat de acties van Oekraïne bedoeld waren om het land een sterkere positie te geven in toekomstige onderhandelingen.
Ford betwijfelt echter of een dergelijke strategie voor Oekraïne gaat werken, omdat Poetin zelf niet geneigd lijkt om te onderhandelen over uitwisseling van grondgebied. "Poetin sluit niet makkelijk deals op basis van compromissen met tegenstanders. Hij is meer van het vernietigen van posities van de tegenstander."
5) Poetin irriteren en uittesten
De aanval op Russisch grondgebied zou ook een manier kunnen zijn om Poetin op de proef te stellen. "Het is nu al duidelijk dat de beslissing van Oekraïne om Rusland binnen te vallen heeft laten zien dat de westerse angst voor escalatie, vanwege de vermeende rode lijnen van Poetin, overdreven is", schreef redacteur Peter Dickinson UkraineAlert afgelopen weekend in een artikel voor de denktank Atlantic Council.
Poetin heeft gezegd dat hij kernwapens zou gebruiken, als het voortbestaan van de Russische staat bedreigd zou worden. Volgens Dickinson blijkt daar echter weinig van uit de officiële Russische reactie op de Oekraïense provocatie in de regio Koersk.
Toch denkt Ford van de universiteit van Sussex dat er hier wel risico's liggen. "Hoe verder de Oekraïners Rusland binnendringen en hoe minder weerstand ze krijgen van de Russische strijdkrachten, hoe meer ik me zorgen maak dat Poetin een kernbom zou willen gebruiken."
Het is duidelijk dat de aanval op zijn minst een vernedering is voor Poetin, zelfs als diens eigen macht niet significant wordt ondermijnd. Anonieme Russische functionarissen hebben gezegd dat Poetin de Oekraïense actie "als een klap in zijn gezicht" heeft opgevat, aldus de vanuit Amsterdam opererende krant Moscow Times